مقدمه:

برخی از منتقدان از مخاطرات دنیای مجازی و سرنوشت پول مجازی نگرانند و معتقدند راهی که پول مجازی در آن قدم گذاشته است به ناکجا آباد ختم میشود و برخی معتقدند در پیشروان صنعت IT، با خلاقیت و تجربه نا آزموده ها، فرصتی برای نو آوری و خلق دستاوردهای جدید در اختیار نوع بشر قرار می دهد.

در اینجا سعی شده تعریف و مرزبندی شفافی از انواع پول دیجیتال شامل پول الکترونیکی، پول مجازی و پول رمزی تبیین شود.

هر کدام از واژه ها ی پول الکترونیکی، پول مجازی ترکیبی از پول و واژه های مجازی و الکترونیکی است. در ابتدا  برای ورود به موضوع، به بازنگری تعریف پول پرداخته ایم.

پول :

ریشه یابی دقیق جوامع پولی کار دشواری است. به نظر می رسد که پرداخت با استفاده از برخی اشکال پولی از 2200 سال قبل از میلاد مسیح رواج داشته است. با این حال، شکل پول از آن زمان به بعد بطور قابل ملاحظه ای تغییر نموده است. پول اولیه معمولاً پول کالایی بود،  به این معنا که، شی ای که دارای ارزش ذاتی بود بعنوان پول مورد استفاده قرار می گرفت. در حدود قرن هجدهم استفاده از پول« با پشتوانه کالا» آغاز شده است، که عبارت از نماینده ارزش کالای زمینه بودند( مثال گواهی های طلا). این تکه کاغذ ارزش ذاتی نداشتند، اما برای تبادل مقدار ثابتی از کالای زمینه مورد استفاده قرار می گرفتند. مزیت اصلی این سیستم قابل حمل بودن پول و انتقال حجم بزرگتری از پول بود.

تعریف پول از دیدگاه علم اقتصاد :

در مفهوم اقتصادی پول بسیار متفاوت از تعریف عمومی آن است. حجم پول آثار کاملاً بارزی در اقتصاد داشته و بر نرخ تورم، بهره، بیکاری و تولید تأثیر گذار است. با توجه به این تأثیر نیاز به بازنگری و  بازاندیشی درباره مفهوم «پول» و کاربرد آن در جوامع مختلف (واقعی و مجازی )و نه صرفاً اعمال قانون، محدودیت و موضع گیری در برابر نیازها و تغییرات جدید می نماید. در مفهوم اقتصادی پول واحدی برای اندازه گیری تولید اقتصادی و نیز واحدی برای ذخیره ارزش اقتصادی می‌باشد. پول رایج باید ۵ ویژگی داشته باشد:

۱- مورد قبول عموم باشد.

۲- بادوام باشد.

۳- استفاده از آن آسان بوده و قابل تقسیم به قسمتهای کوچکتر باشد.

۴- دارای ارزش ثابت باشد.

۵- تولید ان محدود باشد.

اقتصاد های مدرن معمولاً بر اساس پول «فیات» هستند. که در ظاهر چیزی شبیه پول با پشتوانه کالا محسوب می شوند. اما اساساً دارای مفهوم متفاوتی هستند. پول فیات با پشتوانه قانون، طراحی و توسط یک مقام مرکزی صادر می گردد. تمایل مردم در پذیرش و استفاده از این پول، برای مبادله کالا و خدمات به دلیل اعتمادی است که به این مقام مرکزی دارند. لذا اعتماد یک رکن اساسی در پول «فیات» محسوب می گردد.

صرفنظر از شکل پول، پول سه عملکرد مختلف دارد:

• ابزار مبادله:
• واحد ارزش:
• ذخیره ارزش:

پول یک نهاد اجتماعی است، ابزاری که در مسیر تکامل جامعه، ایجاد شده و ظرفیت بزرگی برای تحول و انطباق در طول زمان خود نشان داده است.

تاریخ اقتصادی با توجه به اهمیت نقش پول::

پول در زندگی اقتصادی بشر از چنان اهمیتی برخوردار است که برخی از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین اختراعات بشر یاد کرده و تاریخ اقتصادی را با توجه به اهمیت نقش پول به سه دوره تقسیم می‌کنند:

۱ - اقتصاد پایاپای

۲ - دوره اقتصادی پولی

۳- اقتصاد اعتباری

پول الکترونیکی

انتقال پول از طریق تلگراف از سوی بانک فدرال رزرو امریکا در سال 1918 میلادی سرآغاز پرداخت الکترونیکی بوده است. نوآوری های در زمینه  پرداخت الکترونیکی خرده فروشی به نام پول الکترونیکی صورت گرفته که هنوز در مراحل اولیه توسعه خویش قرار دارد و از توان بالقوه ای برای جایگزین شدن با اسکناس و مسکوک که جایگاه مسلطی در پرداختهای خرد دارند، برخوردار است.

کمیسیون اروپا، پول الکترونیکی را در پیش نویس بخشنامه خویش به شرح ذیل بیان می کند:

1. این پول به صورت الکترونیکی بر روی ابزارهای الکترونیکی نظیر کارت های تراشه دار یا حافظه رایانه ذخیره می شود.
2. از سایر موسسات، به غیر از موسسه منتشر کننده آن، بوسیله پرداخت پذیرفته می شود.
3. به منظور استفاده کاربران، به عنوان جایگزین الکترونیکی مسکوکات و اسکناس
4. اجرای انتقال الکترونیکی پرداخت های اندک تولید می شود.

هیئت مشاوره مصرف کننده بانک فدرال رزرو آمریکا پول الکترونیکی را به به شرح ذیل توصیف می کند:

این پول به طریق الکترونیکی منتقل و به صورت کارت هوشمند، کارت حاوی ارزش ذخیره شده یا کیف پول الکترونیکی حمل می گردد و در پایانه های فروش و بدون مداخله نهاد بیرونی در معامله مستقیم شخص با شخص مورد استفاده قرار می گیرد. با توجه به تعاریف قبل پول الکترونیکی ارزش ذخیره شده با مکانیسم پیش پرداخت است.

انواع پول الکترونیکی :

1. پول الکترونیکی شناسایی شده: این نوع حاوی اطلاعات درباره هویت مالک آن ها و هویت دارنده قابل شناسایی ست.
2. پول الکترونیکی غیر قابل شناسایی: این نوع پول دیجیتالی، خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارنده اش را در بر دارد و از این لحاظ، درست مانند پول کاغذی سنتی است.

ویژگیهایی پول الکترونیکی:

1. ذخیره ارزش پولی: ارزش پول الکترونیکی به صورت الکترونیکی در ابزاری الکترونیکی ذخیره می شود. طرح های مبتنی بر کارت، برای ذخیره ارزش پیش پرداخت شده.
2. انتقال ارزش پولی: ارزش پول الکترونیکی به روشهای گوناگونی منتقل می شود. برخی از انواع پول الکترونیکی، امکان انتقال موازی الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث فراهم می آورند.
3. ثبت انتقال: اکثر طرح ها برخی از جزئیات معاملات صورت گرفته بین مصرف کننده و فروشنده را در بانک اطلاعات مرکزی ثبت می کند. نظارت بر اطلاعات ثبت شده میسر است.
4. تعداد شرکاء: تعدا شرکاء و طرفینی که به نحو کارکردی موثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قردادی است. ( عموماً در معامله پول الکترونیکی، هار دسته از افراد دخیل هستند: صادر کننده ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشنده سخت افزارها و نرم افزارها، نقل و انتقال دهنده و تسویه کننده معاملات)
5. وجود موانع فنی و اشتباهات انسانی: این موانع می تواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد.

تاریخچه و تعریف پول مجازی  

بر مبنای آخرین آمار منتشره از سوی پایگاه اینترنتی Internet World Stats در سال 2014، میانگین نفوذ اینترنت در جهان، 40.4 درصد ( بیش از یک سوم از جمعیت جهان) و در ایران که در ردیف 25 ام این لیست قرار دارد، 28.29 درصد (22 میلیون و 200 هزار کاربر) می باشد.

با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش استفاده از پول الکترونیکی از اواسط دهه ۱۹۹۰ آغاز شد و  شاید بتوان دوره کنونی را نیز دوره« اقتصاد اینترنتی» نامید.

متناسب با نفوذ بالای اینترنت در ایران و جهان، شاهد گسترش جوامع مجازی  در سال های اخیر نیز بوده ایم. جامعه مجازی مکانی ست که افراد به تعامل با یکدیگر و دنبال نمودن اهداف یا علایق مشترک خود می پردازند.

« پول مجازی» در جامع مجازی، به ایفای نقش بعنوان ابزار مبادله  و واحد شمارش می پردازد.

در اکتبر 2012 بانک مرکزی اتحادیه اروپا، اقدام به انتشار نتایج مطالعات گسترده و جالب توجهی در خصوص پول مجازی نمود. براساس گزارش مزبور، تعریف « پول مجازی» عبارت است از:

« پول مجازی» نوعی پول دیجیتال و غیر قانونمند است که بوسیله توسعه دهندگان آن صادر و کنترل می شود و توسط اعضا و کاربران یک جامعه مجازی مورد پذیرش و استفاده قرار می گیرد.

بسته به نحوه تعامل مابین «پول بدون پشتوانه» و پول واقعی، «پول مجازی» مورد نظر به سه طبقه  دسته بندی می شود:

• پول مجازی بسته: این طرح ها معمولاً برای خرید کالاها و خدمات مجازی در داخل جامعه مجازی واقعی منظور شده و کاربران پول را از طریق برخی فعالیت ها به دست می آورند.
• پول مجازی با جریان یکطرفه:  پول مجازی به جای پول واقعی خریداری شده اما امکان تبدیل معکوس آن وجود ندارد. (سکه آمازون)
• پول مجازی با جریان دوطرفه: در این طرح ها، می توان از پول برای خرید پول واقعی استفاده کرده و همچنین آن را در وب سایت ها یا توسط صادر کننده های خاص دوباره تبدیل معکوس کرد.(Bitcoin )

این دسته بندی ها بعضی اوقات با یکدیگر هم پوشانی دارند.

تمایز دیگری که باید به جز دسته بندی بالا در نظر گرفت  متمرکز یا غیر متمرکز بودن پول مجازی است.

• طرح پول مجازی متمرکز: دارای یک سیستم متمرکز برای تأیید کردن و انجام معاملات با صادر کننده است. (دلار لیندن)
• طرح پول مجازی غیر متمرکز: معاملات از طریق شبکه ای از کاربران تأیید و انجام می شود که بعضی فعالیت های خاص را انجام می دهند. (Bitcoin ) طرح های پول مجازی غیر متمرکز معمولاً براساس مبادله رمزگذاری شده نیستند  پول دیجیتال نامیده می شود.

 در گزارش بانک مرکزی اتحادیه اروپا در زمینه «پول مجازی»  تأکید شده که پشتوانه قانونی ومعادل فیزیکی آن را ندارد. عیب این نوع نگرش این است که برخی از انواع «پول دیجیتال» که بر اساس انواع نیازمندیهای و الزامات زندگی در جوامع مجازی و یا خلق ارزش مجازی پا به عرصه ظهور گذارده اند و اساساً مخالفتی با مقام ناظر و قانونمند شدن ندارند نادیده گرفته شده است. در حال حاضر، شاید وجه اشتراک انواع «پول دیجیتال یا مجازی» نامبرده شده، بدون پشتوانه بودن آنها ست. ولیکن اهداف و فلسفه وجودی آنها اساساً متفاوت است لذا رابطه آنها با بانک مرکزی بایستی جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد پس در اینجا نیز می توان «پول مجازی» را به «پول» مورد استفاده در جوامع مجازی عنوان کرد و «پول رمزی» اشاره به پول بدون مقام ناظرو پشتوانه قانونی بیان نمود.

نتیجه گیری:

در بسیاری موارد «پول مجازی» با« پول الکترونیکی» اشتباه گرفته می شود. باید دقت نمود که پول مجازی متفاوت از پول الکترونیکی است زیرا پول مجازی معادل فیزیکی یا پشتوانه قانونی ندارد و این عدم وجود چارچوب قانونی مشخص، تفاوت های مهمی را بین پول مجازی و واقعی، الکترونیکی سبب شده است. جدول زیر به مقایسه پول الکترونیکی و مجازی پرداخته است.

مقایسه پول الکترونیکی و پول مجازی