به گزارش صدای دانشجو به نقل از خبرنامه دانشجویان ایران؛ مسئله خدمت «اجباری» سربازی چند سالی است که به عنوان «بحران» اول خانواده ها تبدیل شده است، مسئله ای که هر چند طی این سالها راه حل‌هایی مقطعی برای آن پیشنهاد شده است اما به دلایل نامعلوم نتها برای آن راه حل جدی و قطعی اندیشیده نشده است، بلکه شاهد آن هستیم به طور مثال به دلیل نبود «نیروی رایگان» در پادگان‌ها مدت خدمت سربازی از 21ماه به 24 ماه بدون افزایش هیچ گونه حقوق و مزایایی تبدیل شده است.

نمایندگان مجلس روز گذشته قانونی را تصویب کردند که در جریان آن به دولت اجازه داده می‌شود تا کلیه مشمولان خدمت وظیفه عمومی را که بیش از هشت سال غیبت دارند با پرداخت جریمه مدت زمان غیبت، معاف کند. (ایـنجـــا)

اگرچه این قانون می تواند تکلیف یک و نیم میلیون نفر مشمولان غایب  را مشخص کند، اما بدون شکل مشکل فعلی خانواده ها پرداخت جریمه و یا خرید سربازی نیست.

اگرچه این قانون می تواند تکلیف یک و نیم میلیون نفر مشمولان غایب  را مشخص کند، اما بدون شکل مشکل فعلی خانواده ها پرداخت جریمه و یا خرید سربازی نیست

این قانون که در حکم یک مسکن می توان نامید تنها می تواند تعداد کمی از افرادی که پشتوانه قوی مالی دارند را راضی کند؛ بطوری که طبق آمار کمالی جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح تا هفته گذشته « تنها 80هزار نفر برای پرداخت جریمه ثبت نام کرده اند» و پیش بینی می شود حداکثر تا 200هزار نفر بتوانند از این قانون با توجه به شرایط بد اقتصادی خانواده ها استفاده کنند.

جوانان  گرفتار بازی کسری  بودجه
در این میان برخی نیز این اقدام مجلس و دولت و نظام وظیفه را جبران کسری بودجه سال آینده دولت عنوان کرده اند؛  پیش‌بینی کمیسیون تلفیق مجلس از درآمد ۳۰۰۰ میلیارد تومانی دولت از محل اخذ جریمه مشمولان غایب سربازی در سال ۹۴ خبر می‌داد، افزون براین دولت در لایحه بودجه سال آینده پیشنهاد داده تمام درآمدهای حاصل از اعطای معافیت‌های مشمولان به‌حساب خزانه‌داری کل کشور واریز و تا سقف یکهزار میلیارد تومان آن نیز صرف تقویت بنیه دفاعی نیروهای مسلح شود، می‌توان گفت روند ثبت‌نام با پیش‌بینی این ارقام متناسب است، زیرا با توجه به این‌که حدود ۹۵ درصد این افراد تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم دارند و براساس جرایم مشخص شده باید بین ده تا ۲۰ میلیون تومان جریمه پرداخت کنند.

اگر در نظر بگیریم تعداد ثبت‌نام‌کنندگان به ۲۰۰ هزار نفر برسد و هر کدام از این افراد ۲۰ میلیون تومان پرداخت کنند درآمد دولت به ۴۰۰۰ میلیارد تومان خواهد رسید، اما نکته اینجاست که هرچند دولت به خواسته خود نزدیک شده است، اما حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از مشمولانی که هشت سال بیشتر از غیبت آنها می‌گذرد نتوانسته‌اند ازاین شرایط بهره ببرند.

ایکاش حداقل بخشى ازاین درامد را به حقوق سربازها اضافه کنند، چون حقوق درنظر گرفته شده واقعا تاسف اوره، اونم واسه فردى که به اجبار ٢٤ماه  بخدمت گرفته شده!

حل نهایی «بحران سربازی اجباری» جوانان چیست؟
با نگاهی به واکنش مردم و جوانان به خصوص تحصیل کرده ها می توان فهمید که مسئله اصلی آنها پرداخت جریمه یا خرید سربازی نیست؛ یکی از دانشجویان پس از اعلام خبر خرید خدمت سربازی با ارسال مطلبی نوشته است: "مشکل فعلی خرید سربازی نیست، مشکل این است که قانون فعلی سربازی قدمتی 100ساله دارد و با توجه به افزایش سن جوانان به دلیل افزایش ظرفیت مقاطع تحصیلات تکمیلی عملا دانشجوی 26 یا 28 ساله ای که تازه فارغ التحصیل شده است و میخواهد از صفر زندگی خود را شروع کند باید 2سال رایگان بدون کار در رشته تخصصی خود به سربازی برود و پس از پایان سربازی بدون هیچ تضمین شغلی و سنی در حدود 28 الی 30سال باید بدنبال شغل در بازار آشفته اقتصادی کشور بگردد"؛ یا یکی دیگر از کاربران درباره این تصمیم مجلس نوشته است: "مشکل 2 میلیون نفر نیست، بلکه مشکل 200 تا 300 هزار نفر در بهترین حالت حل خواهد شد. در این طرح قشر ضعیف جامعه اصلا حضور ندارند. کسی که محتاج به نان شب هست توانایی پرداخت این ارقام را نداره. کسی هم که می تونه بیست سی میلیون به راحتی پرداخت کنه اصلا محروم نبوده." یا یکی دیگر از کاربران نوشته  است: "طرف قانون گریزی کرده انوقت نمایندگان محترم مجلس بنا به پیشنهاد دولت محترم جهت رفاه حال این دسته از هموطنان قانون گریز قانون تصویب می کنن که از بقیه حقوق اجتماعیشون محروم نباشن."

یکی دیگر  از کابران در پیشنهادی نوشته است: " ایکاش حداقل بخشى ازاین درامد را به حقوق سربازها اضافه کنند، چون حقوق درنظر گرفته شده واقعا تاسف اوره، اونم واسه فردى که به اجبار ٢٤ماه  بخدمت گرفته شده!"

مرداد سال گذشته بود که مرکز پژوهش های مجلس در طرحی ضمن مشکلات فعلی سربازی در ایران ۷ مدل جایگزین  برای وضعیت فعلی خدمت سربازی ارائه داد؛ طرحی که مشخص نیست چرا تا به امروز هیچ کار عملی برای بررسی و عملیاتی کردن آن اندیشیده نشده است.

یا یکی دیگر از دانشجویان که در مقطع دکتری در حال تحصیل است در واکنش به این طرح نوشته است: "اولش که تیتر خبر را خواندم جا خوردم! گفتم یه چیزی تو این مملکت همگانی شد! اما بعدش دیدم نه! تبعیض بخش لاینفک جهان سومه! مبنای این هشت سال چیه؟ چرا فکر نمی کنید منی که از قبل برنامه ریزی کرده بودم و با تغییر قانون بعد از 80 سال شامل معافیت کفالت نشدم، مشکلی ندارم؟ من 30 ساله با یه مدرک دکترا با یه پدر 62 ساله چه کار کنم؟ توی این 2 سال کی خرج من رو میده؟ آخه چرا اینقدر ظلم؟ چه گلی به سر ما زدید که اینقدر هم طلبکارید؟ بچه های خودتون هم سربازی روزی می رن؟"

طرحی که خاک می‌خورد
مرداد سال گذشته بود که مرکز پژوهش های مجلس در طرحی (اینجــــا) ضمن مشکلات فعلی سربازی در ایران ۷ مدل جایگزین و تمهیدات لازم برای ترسیم الگوی مناسب برای پایان وضعیت فعلی خدمت سربازی ارائه داد؛ طرحی که مشخص نیست چرا تا به امروز هیچ کار عملی برای بررسی و عملیاتی کردن آن اندیشیده نشده است.

این طرح در ابتدا وضعیت امروز «خدمت اجباری» سربازی را «ناکارآمد»، «غیر اثر بخش» و «ضعف بهره وری» عنوان می کند و در سه بخش به آفات این مدل سربازی می پردازد:
1-    مسائل و مشکلات فرهنگی اجتماعی

2-    مسائل و مشکلات اقتصادی و معیشتی

3-    مسائل و مشکلات ساختاری و سازمانی

این طرح در ادامه به 7 مدل جایگزینی مدل سربازی امروزی اشاره می کند:

1- الگو و مدل حاکم کنونی
در شرایط کنونی، خدمت سربازی در ایران به طور عمومی با محوریت متغیر زمان دو سال و در برخی موارد پیمانی پنج ساله است که در سپاه پاسداران و نیروی انتظامی رواج دارد و در برخی موارد متغیر های تخصصی و نهبگی نیز در محل و نوع خدمت تاثیرگذار است که برای افزایش بهره وری سربازی بسیار مهم و اساسی تلقی می شود. در کنار مولفه های اشاره شده، مولفه هایی که منجر به کاهش خدمت زمان سربازی و بعضا معافیت ها می شود نیز شایان توجه است که شامل برخی از مشمولان می شود.

الگوی سربازی حرفه ای، باعث افزایش کارآمدی نیروهای مسلح به دلیل تخصصی شدن خدمت- انگیزه بالای سربازان به دلیل اختیاری شدن خدمت- استفاده از فناوری های نوین، کاهش ریسک امنیتی، دفاعی- کاهش هزینه های اقتصادی دولت- می شود

2- الگوی سربازی حرفه ای
الگوی مزبور امروزه شایع ترین مدل های خدمت سربازی در جهان است که البته دارای مزایا و همچنین معایبی است. از مهم ترین مزایای این سیستم می توان به: – افزایش کارآمدی نیروهای مسلح به دلیل تخصصی شدن خدمت- انگیزه بالای سربازان به دلیل اختیاری شدن خدمت- استفاده از فناوری های نوین، کاهش ریسک امنیتی، دفاعی- کاهش هزینه های اقتصادی دولت- کاهش تخلفاتی مانند فرار از خدمت و غیبت و …- افزایش همبستگی سازمانی- کاهش تلفات انسانی اشاره کرد. همچنین بنا بر گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این توع الگو معایبی دارد که عبارتند از : – محروم ماندن از نیروهای مردمی و داوطلب، ضعف فرهنگ سازی امنیت و دفاع در میان جامع و جوانان – افزایش بودجه نظامی در برخی موارد- ضعف در تربیت جوانان و جامعه پذیری .

3- الگوی سربازی داوطلبی- بسیجی چابک
داوطلب بودن و الگوهای رفتار و فعالیت های داوطلبانه بالاترین نتایج را در عرصه های مختلف به دنبال دارد و افراد به دلایل مختلف پا به عرصه رفتارهای داوطلبانه می گذارندو چنانچه فضا را مطابق میل و انگیزه های خود ندانند کم کم از سازمان فاصله می گیرند. بنابر گزارش مرکز پژوهش های مجلس این الگو می تواند اثربخش ترین و کارآمد ترین مدل های سربازی باشد چه اینکه متغیر داوطلبانه بودن و انگیره مثبت بیشترین نقش را در انجام صحیح و موثر وظیفه و خدمت ایفا کند

4- الگوی سربازی علمی تخصصی
در شرایط کنونی از توانایی های تخصصی سربازان کمتر بهره برداری بهینه به عمل می آید. در این الگو شاخص و معیار خدمت سربازی تخصص ها و توانمندی های علمی مشمولان است و سربازان پس از گذارنیدن دوره مناسب آموزش نظامی – دفاعی در محیط های خدمتی تخصصی و علمی متناسب با رشته تخصصی به کارگیری می شوند. مهم ترین آقار این سیستم افزایش انگیزه خدمتی و بهره وری بالا است.

5- الگوی خرید خدمت هدفمند
در این الگو متغیر خرید خدمت که امروزه به اشکال گوناگونی در سیستم وظیفه عمومی وجود دارد ملحوظ نظر قرار گرفته و از سوی دیگر متغیر اقتصادی برای برخی از واجدین شرایط مد نظر قرار می گیرد. در این مدل خدمتی افراد مجاز خواهند بودیا گزینه خدمت رایج را با مزایای پیش بینی شده کنونی پذیرا باشند و به خدمت اعزام شوند و یا اینکه با پرداخت هزینه های دوران خدمت متناسب با ارزش پولی ملی در آن زمان و با سپری کردن دوره آموزش از انجام خدمت معاف شوند.

6- الگوی خدمت سربازی یک ساله در دوران صلح
در این مدل سربازی در دوران صلح اجباری و مدت آن یک سال است. محدود شدن زمان سربازی به یک سال باعث افزایش انگیزه برای خدمت در میان خانواده ها جوانان و همچنین رضایتمندی بیشتر آنها می شود و در کنار آن منطقی تر شدن روش های به کارگیری کاهش اتلاف زمان موثر و افزایش کارآمدی و بهره وری پدید می آید.

محدود شدن زمان سربازی به یک سال باعث افزایش انگیزه برای خدمت در میان خانواده ها جوانان و همچنین رضایتمندی بیشتر آنها می شود

7- الگوی تلفیقی چند جانبه هدفمند
با توجه به اینکه بهره گیری از روش ها و مدل های گوناگون به موازات همدیگر همزمان وحود دارد به نظر می رسد به ملحوظ نظر قرار گرفتن علایق و انگیزه ها و ویژگی های خاص مشمولان می توان آنها را در قالب مدل های شش گانه فوق الذکر طبقه بندی، جذب و به کارگیری نمود مهمترین تاثیرات این سیست ترکیبی- اقتضایی بودن و انطباق پذیری و انعطاف منطقی آن با شرایط مشمولان است که می تواند با برنامه ریزی و اجرای خوب بازتاب ها و نتایج ارزشمندی برای سربازی در جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.

به هر حال باید دید با توجه به آسیب های فراوانی که طرح فعلی خدمت سربازی بر خانواده ها وارد کرده است ادامه خواهد داشت؟ و آیا عزم جدی برای حل این مشکل وجود دارد؟

* گزارش از محمدرضا حیاتی