تشکلهای دینی بستری مناسب برای تربیت هستند. این گروه ها بر اساس باورها و ارزشهای دینی شکل می گیرند، در نتیجه افراد با میل خود و بدون درخواست مادی به آنها روی می آورند. هیئتهای عزاداری، نوعی تشکل مذهبی هستند که بر محور عزاداری برای اهل بیت)علیهم السّالم( بنا شده اند. هیئت ماندگارترین تشکیلاتی است که میتوان گفت تمام خصوصیات یک گروه اجتماعی کامل را دارد؛ یعنی ساختار تشکیلاتی متناسب با خود را با در نظر گرفتن نقشهای افراد در هر بخش داراست. حال سؤالات اساسی اینجاست که این تشکل دینی )هیئت( از چه زمانی آغاز شده است و آیا اصالت و جایگاهی در سیره اهل بیت)علیهم السالم( داشته است یا خیر؟ نسبت هیئت با مسجد که پایگاه اصلی مسلمین است چگونه می باشد؟ آیا هیئت می تواند نهادی جدا از مسجد باشد و در صورت جدایی چه نتایجی رو به همراه خواهد داشت؟

 تاریخچه

مجالس ذکر مصیبت و گریه بر مصائب اهل بیت به خصوص حضرت سیدااشهدا قدمتی دیرینه دارد. به طور مثال مرحوم شیخ جعفر شوشتری در کتاب خصائص الحسینیه، محافل سوگواری و ذکر مصیبت امام حسین)علیه السلام( را از زمان پیش از خلقت آدم بیان کردند که این نشان از دیرینه بودن این محافل است. پیدایش عزاداری رسمی و علنی بر امام حسین)علیه السالم( از زمان آل بویه شکل گرفته است. اوج قدرت آل بویه در زمان معزالدوله بود. وی در عاشورای سال 325 هجری، دستور داد که تمام بازارها تعطیل شوند و مردم شیون کنان به خیابانها بریزند و در قالب راه اندازی دست ههای سوگواری به اقامه عزا و نوحه خوانی بپردازند. 1 اقامه عزای محرم به مدت یک دهه و حتی زیارت قبور ائمه نیز از همین دوران رایج شد. پس از آل بویه می توان گفت که حکومت صفویه دوران طلایی حیات مجالس و آیین های سوگواری بود. چنانکه در همین دوران آیین سوگواری امام حسین)علیه السلام( علاوه بر بعد مذهبی ، وجهه ملی یافت و یکی از آیین های ملی و ایرانی شد. بی شک نقش هیئتهای مذهبی را در پیروزی انقلاب اسلامی نمی توان نادیده گرفت. هیئتهایی که با رویکردی انقلابی سعی در تبلیغ دین اسلام و مبارزه با استکبار را داشتند.

جایگاه مسجد و کارکردها

با بررسی منابع دینی مشخص می شود که مسجد به عنوان پایگاه مهم در بین مسلمانان صدر اسالم مطرح بوده است که کارکردهایی همچون محلی برای عبادت، مکانی برای تعلیم و تعلم معارف اسالمی، پایگاهی برای تجمع نیروهای نظامی جهت اعزام به غزوات و همچنین به عنوان پایگاهی برای نمایش روح وحدت و یکپارچگی به دشمنان جامعه اسالمی بوده است. امیر المومنین علی)علیه السلام( نیز در روایتی می فرمایند: «کسی که به مسجد می رود، به یکی از این موارد می رسد: دوستی که در راه خدا از او استفاده می ک‌ند، دانشی که نکته آموزنده به او می دهد، آی های از آیات الهی را فرا میگیرد، کلمه هایی می شنود که موجب هدایت او می گردد، رحمتی به او می رسد، کلمه هایی فرا می گیرد که او را از شک باز می دارد، گناهی را به دلیل ترس یا شرم ترک می ک‌ند. 2 این نشانگر ظرفیت بالای مسجد به عنوان محور فعالیتهای دینی و اجتماعی جامعه مسلمانان است. می توان گفت که مسجد ظرفیت تمامی فعالیتهای فردی و جمعی را برای مسلمانان دارد و سایر فعالیتهای دینی که در خارج از مسجد صورت می گیرد در صورتی می تواند دارای اعتبار باشد که با محوریت مسجد صورت گیرد.

 کارکردهای هیات

هیئت به عنوان مرکزی که در آن معارف اهل بیت بیان می شود دارای کارکردهای هویت سازی دینی، تعالی معنوی در افراد بنا بر فعالیتهای خداپسندانه، پایگاهی برای کنترل فضای معنوی جامعه و محلی برای استفاده صحیح از اوقات فراغت می باشد. البته نباید از ویژگی اصلی هیئت که همان روحیه تشکیلاتی است غافل شد. هیئت عرصه های مناسب برای جوانان و نوجوانان می باشد که با شرکت در یک فعالیت سازماندهی شده، مسئولیت پذیری و فعالیت گروهی را تمرین کنند.

مسجد و هیات دو کانون یک هدف

مسجد و هیئت هر دو به دنبال یک هدف مشترک هستند و در نتیجه نقاط مشترک فراوانی دارند. راز ماندگاری پایگاهی همانند مسجد تنها مکان و بنای مسجد نبوده است؛ هر چند بنا نیز دارای اهمیت است، اما ارکان انسانی مسجد یعنی امام جماعت و مأمومین نقش اصلی و مهم را دارند. امام جماعت با رهبری فکری و تربیتی صحیح و با استفاده از منابع دینی)قرآن و روایات(، نقش اساسی را در تربیت اخلاقی و عقلانی مأمومین خود دارند. هیئت نیز برای پیش برد اهداف خود از این قاعده مستثنی نیست؛ مطالعه و بررسی تاریخی هیئتهای موفق این نکته را نمایان می کند که معمول آنها در کنار مسجد و با محوریت روحانی توانسته اند دارای قدمتی طولانی شوند.

استقلال هیا تها از مساجد فرصت یا تهدید

هیئتهای مذهبی باسبک وسیاق جدید که در سا لهای اخیر با استقبال زیادی از جانب جوانان و نوجوانان روبه رو شده است، علی رغم ثمرات مثبتی که داشته، دچار آسیبهای جدی نیز شده است که می توان گفت غالب این آسیبها به دلیل عدم رهبری مناسب و همراه نبودن با کانون اصیلی به نام مسجد است. آسیب هایی همچون استفاده از آلات موسیقی در عزاداریها، مرثی هخوانی با آهنگهای غنا و سبکهای موسیقی پاپ، استفاده از علامتها در مقابل خیمه و محل تشکیل هیئتها، تکثیر تمثالهای غیر واقعی از اهل بیت)علیهم السالم( و… را می توان نام برد. مسجد و روحانی می توانند معیاری برای تعادل و هدایت صحیح هیئت و هیئتی ها باشند؛ چرا که هر دو محل اعتماد و اعتنای مردم بوده اند.

پی نوشت:

-1 ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ص 549

-2 ابی جعفر محمد صدوق، الخصال ج 1، ص