به گزارش صدای دانشجو به نقل از خبرنامه دانشجویان ایران، در سال‌های اخیر فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور رشد چشمگیری داشته است. اما باید اذعان کرد که این فعالیت‌ها در صورتی که منجر به رفع نیازهای جامعه از طریق تولید دارایی‌های فکری و ارزش افزوده حاصل از فروش و تجاری سازی این دستاورد‌ها نگردد، نمی‌تواند به عنوان عاملی حیاتی در توسعه اقتصادی کشور به حساب آید. در نتیجه، می‌بایست اقدامات گوناگونی در جهت تسهیل فرآیند تجاری سازی نتایج تحقیقات، حفاظت و بهره برداری از دارایی‌های فکری و توسعه فناوری صورت پذیرد. از این رو ارتباط با صنعت در بین مراکز دانشگاهی، امری ضروری محسوب شده که نباید فقط به دفتری جهت ارجاع پایان نامه‌ها خلاصه شود. ارتباط با صنعت حلقه مفقوده بین دانشگاهیان و مراکز صنعتی است که امروزه در دانشگاه‌های کشور کارآیی چندانی ندارد.

در اغلب دانشگاه‌ها و مراکز آموزش طراز اول دنیا، دانشجو همزمان با گذراندن دروس، با بازار کار نیز آشنا شده و این در واقع سرآغاز شروع یک ایده مناسب و تجاری در ذهن دانشجو می‌باشد. از این رو اغلب شرکت‌ها به دنبال جذب دانشجویان جهت فعالیت در مراکز صنعتی خود می‌باشند.

در دانشگاه‌های کشور، اغلب پایان نامه‌ها در اواخر دوره آموزشی پیشنهاد و تصویب می‌شود. این در حالی است که نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که به طور معمول در خارج از کشور، مراکز آموزشی اغلب در میان دوره، طرح پیشنهادی را تصویب و بودجه‌ای را برای عملی ساختن و تجاری ساختن آن اختصاص می‌دهند. طرح‌های پیشنهادی در ابتدا باید از توجیه اقتصادی برخوردار باشند، در غیر این صورت تصویب نخواهند شد. این در حالی است که در ایران در اکثر موارد نه تنها توجیه اقتصادی طرح و راه کارهای تجاری سازی آن بررسی نمی‌شود؛ بلکه تنها به ارائه مطلب و قوائد نگارش آن اکتفا می‌کنند. طرح‌هایی که از این فیلتر عبور کنند و دارای خط مشی مناسب جهت تجاری سازی باشند، در نتیجه از حمایت آن نهاد برخوردار خواهند بود و مشکلات مالی طرح نیز حل خواهد شد تا زمانی که طرح به بهره برداری برسد و روند تجاری سازی را طی کند.

عدم حفظ مالکیت معنوی نیز موضوعی است که بیش از همه سبب نگرانی دانشجویان شده و سبب می‌شود که دانشجویان نسبت به روند تجاری سازی طرح‌های خود دچار بی‌اعتمادی گردند. از این رو در اغلب دانشگاه‌های مطرح جهان حفظ مالکیت معنوی برای طرح‌های کاربردی را محترم شمرده و از این رو تسهیل امر اعتماد سازی میان دانشجویان و مدیران صنعتی را فراهم می‌آورند، که این امر خود موجبات تجاری شدن طرح‌ها را فراهم می‌کند.

نتایج یک مطالعه در دانشگاه هاروارد نشان می‌دهد که فرآیند تجاری متاثر است از: اول، انگیزه و فرصت شناخت دانشجو و صنعت؛ دوم، حق امتیاز و تخصیص بودجه و در آخر و از همه مهم‌تر، نوآوری و ابتکار در تمامی مراحل پایان نامه است. برای تجاری سازی ایده‌ها و طرح‌های کاربردی اهدافی در نظر گرفته می‌شود که از آن جمله می‌توان به شناسایی و مستندسازی فرآیندهای انتقال فناوری در دانشگاه‌ها، تشویق مدیران صنایع و صاحبان سرمایه به مشارکت در برنامه‌های تجاری سازی دانشگاه، هماهنگ سازی و هدفمندسازی پژوهش‌ها در راستای تجاری سازی آن‌ها، ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین متخصصان برای تسهیل تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی و ثبت اختراعات پژوهشگران دانشگاه را نام برد.

محمدعلی شفیعا در این زمینه می‌گوید: «بر اساس گزارش تحقیقاتی‌ که اخیرا مرکز اداره بین ‌المللی نوآوری منتشر کرده، نوآوری یکی از مهم‌ترین عناصر مباحث نوظهور اقتصاد جهانی به شمار می‌‌آید و کشورهای توسعه یافته در پی تحولات سریع و بی‌سابقه اقتصاد جهانی، حمایت ‌های سیاسی خود را از صنایع سنگین به سمت فناوری نانو، زیست ‌فناوری، موسسات دیجیتالی و راه ‌حل‌‌های انرژی معطوف ساخته‌‌اند.» از این رو با توجه به آنچه که در دانشگاه‌های مطرح جهان مشاهده می‌گردد، پیشنهاد می‌شود که با حمایت ‌های تشویقی مراکز صنعتی، اساتید نیز برای انجام پایان ‌نامه ‌های تحصیلات تکمیلی در چارچوب برنامه ‌های میان مدت و بلندمدت که برای هر فرد انجام می‌شود آموزش داده شوند و با انجام این کار، هدفمندی و کاربردی بودن در تعریف و انجام پایان‌ نامه‌‌ها مورد تشویق قرار گیرند.

نکته دیگری که می‌توان به آن اشاره نمود، این است که دانشجویان تمایل به کار کردن در موضوعات جدید با قابلیت تبدیل نتایج به مقالات ISI دارند. از این رو می‌توان تحقیقاتی تعریف کرد که هم کاربردی شوند، هم نتایجشان در قالب مقاله  ISI  منتشر شود؛ اما این مساله سبب کندی روند تجاری سازی این طرح‌ها و ایده‌ها می‌گردد. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که ترغیب دانشجویان به نوشتن مقاله در ISI خود نیز از معضلاتی است که سبب تولید علم برای کشورهای خارجی می‌گردد و از این رو کار‌شناسان نیز بار‌ها این مشکل را گوشزد کرده و خواستار برطرف شدن آن شده‌اند. در نتیجه استادان نیز باید به سمت راهکارهایی، همچون متقاعد کردن دانشجویان برای انجام تحقیقات کاربردی سوق داده شوند.

حسن عباسی در این رابطه می‌گوید: «مقاله‌تان اگر به زبان انگلیسی نباشد،ISI  از شما نمی‌‌پذیرد. در داخل نیز که وضعیت مشخص است. باید افراد را از کودکی زبان انگلیسی یاد داد. در واقع چاپ مقاله در ISI نظام امپریالیستی را تقویت می‌‌کند. وقتی به زبان انگلیسی مقاله چاپ شود، قبل از آنکه این مقاله به جهانیان کمک برساند، به کشور مادر که‌‌ همان کشورهای سلطه هستند کمک می‌‌کند. امپریالیسم زبانی، سالانه ۱ میلیون مقاله را از جوامع می‌‌مکد و وارد جامعه آنگلوساکسون می‌‌کند. این مسیر باعث می‌ شود غرب دارای اقتدار شود.»

تجاری سازی، نتایج تحقیقات فرآیندی است که دانش تولید شده در دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی را به محصولات و خدمات قابل عرضه در بازار و صنعت تبدیل می‌کند که این فرایند همکاری و تعامل جدی مراکز آموزش عالی و تحقیقاتی، شرکت‌های صنعتی، موسسات سرمایه گذاری و کارآفرینان را می‌طلبد. برای اینکه تجاری سازی محقق شود، صنعت باید به اهمیت تحقیق، پی برده و آن را ارج نهد. به تعبیری، صنعت و دانشگاه به عنوان دو بازیگر یک صحنه عمل می‌کنند. دانشگاه ابتکارات و ابداعات را به بازار عرضه می‌کند و در بازار، شرکت‌های پیشرو و دانش بنیان ابداعات ارائه شده را تحویل گرفته و انتظارات بعدی خود را آشکار می‌سازند.

روح الله مهدیون می‌گوید: «دانشگاه‌ها در بسیاری از کشور‌ها از سالیان پیش به تجاری سازی نتایج تحقیقات روی آورده‌اند که ما نیز باید در این زمینه با استفاده از تجربیات به عمل آمده و با تکیه بر الگوهای بومی در این راه قدم بگذاریم. تاکید بر اقتصاد دانش بنیان در برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران نیز تنها از طریق پیوند صنعت و دانشگاه تحقق پذیر است و در عین حال این پیوند از طریق تجاری سازی نتایج تحقیقات شکل عملیاتی به خود خواهد گرفت.»

بر اساس آنچه که بیان شد، اغلب دانشگاه‌های دنیا به دنبال ارتباط و هم افزایی میان علم و ثروت می‌باشند که این مساله را از راه‌های مختلفی که در بالا اشاره شد، حل و فصل می‌کنند. اهمیت این مشکل تا جایی است که در دانشگاه‌های غربی در رشته مدیریت، گرایشی با عنوان مدیریت تجاری سازی راه اندازی کرده‌اند تا با یک پارچه سازی و مجتمع کردن راهکار‌ها و ایده‌های مرتبط با این مشکل، از موازی کاری و هدر رفت تلاش‌ها کاسته شود.

تاسیس دفا‌تر انتقال تکنولوژی نیز یکی از راهکارهایی است که در کشورهای غربی برای نزدیک‌تر کردن صنعت و دانشگاه مورد بهره برداری قرار گرفته است که البته امروزه تعداد آن‌ها روند رو به رشدی داشته است. این دفا‌تر وظیفه دارند تا یافته‌ها و تحقیقات دانشگاهی را در این زمینه به صنعت نزدیک کرده و زمینه تجاری سازی آن‌ها را فراهم آورند.

* گزارش از محمدرضا صندوقدار