به گزارش صدای دانشجو، چند سالی است که مقوله تخصصی کردن سربازی در محافل مربوط به این بحث به موضوعی مهم تبدیل شده است. این بحث زمانی مهم تر جلوه می کند که بدانیم در بسیاری از کشورهای دنیا این روال به شکلهای مختلف مدتهاست در حال اجراست. از سوی دیگر، معایب و مشکلاتی که می توان برای دوره وظیفه عمومی برشمرد، به اهمیت این موضوع می افزاید. ناکارآمدی نیروی انسانی به کارگیری شده و بهره وری پایین آن‌ها، فرار برخی نخبگان و افراد عادی از کشور و خروج ارز و سرمایه، مشکلات ایجاد شده برای زندگی سربازان – که حداقل اثر آن بالا رفتن سن ازدواج است – تلاش برای فرار از خدمت به هر نحو و ... از جمله این موارد است.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مقوله چابک سازی سازمان‌های نیروهای مسلح نیز که صحه ای بر وجود نیروی انسانی بیش از حد و فقدان تکنولوژی روز دنیا در این سازمان هاست، به یکی از مباحث مهم در تشکیلات این سازمان ها تبدیل شده است. از موارد اشکالی که کارشناسان اقتصادی به سازمان ها و ارگان های نظامی وارد می کنند، حجم بالای هزینه های نیروی انسانی و عدم تلاش این سازمان ها جهت نیل به فناوری های روز دنیا در حوزه های نظامی است تا هزینه های نابجایی به سیستم ها تحمیل نشود. حال باید دید مصادیق حرفه ای شدن خدمت وظیفه عمومی و موانع تحقق "سربازی تخصصی" چیست؟

طرح های بسیاری از جمله سرباز صنعت، سرباز معلم، پزشک محقق، سرباز امدادگر، امریه و .. درحال اجراست. اما این که آیا موثر بوده یا نه و یا حجم پذیرفته‌شدگان به متقاضیان واجد شرایط تناسبی دارد یا نه مسئله دیگری است. یکی از اهداف تحقق دوره ضرورت سربازی تخصصی، رفع نیاز سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی است که علی رغم  بودجه کم به نیروی انسانی بیشتر نیازمندند. در گذشته از طریق سازمان صنعت و معدن برخی مشاغل با روش جذب سربازان ایجاد شده است، که در پایان فعالیت سربازان، 10 تا 20 درصد از آنان توسط بنگاه ها به عنوان نیروی کار رسمی جذب شده اند. این مطلب را مهرزاد مویدی، نماینده کارگران در شورای عالی اشتغال بیان می دارد و معتقد است: این میزان نیز نشان دهنده آن است که سربازی حرفه ای تا حدودی می تواند آموزش و هم مشوقی برای مشاغل آینده جوانان باشد.

یکی دیگر از طرح های این حوزه ، طرح سرباز معلم است که معاون احضار و اعزام سازمان وظیفه عمومی ناجا میزان آن را برای امسال دو هزار و 600 سرباز اعلام کرده است. بدیهی‌ست با توجه به تعداد چند صد هزار نفری مشمولان در هر سال و نیاز سیستم آموزشی کشور به معلمین، خصوصا در مناطق محروم کشور، این تعداد ظرفیت برای جذب سربازان وظیفه در طرح سرباز معلم به هیچ وجه قابل توجیه نیست.

در طرح دیگری که طرح پزشک محقق نام دارد، پزشکان مهارت‌های مناسبی را در جهت ارتقای علمی خود و محیط های علمی فراهم می آورند و روش هایی مانند جذب بودجه، تکنیک های آموزش، بررسی مقالات علمی چاپ شده، ایجاد شبکه های علمی و ارتباطات بین‌المللی و روش‌ های مدیریت را فرا می‌گیرند. پزشکان شاغل در طرح پزشک محقق این امکان را دارند که در آینده بتوان از آن ها به عنوان مدیران مراکز علوم پزشکی استفاده کرد. دکتر رضا ملک زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت معتقد است : " با این روش از مهاجرت نخبگان به خارج از کشور نیز جلوگیری می شود." با وجود این طرح شاید چندان منطقی به نظر نرسد که دیگر پزشکان را تنها در درمانگاه ها و مراکز بهداشتی نیروهای نظامی ببینیم؛ در حالیکه بسیاری از بخش های تحقیقاتی نیاز به حضور چنین نیروهایی دارد. به خصوص در این برهه زمانی که رسیدن به اهداف علمی ترسیم شده در چشم انداز 1404 ، مهمترین ماموریت مدیران جامعه است.

با توجه به پیشرفت سریع فناوری در تمامی علوم از جمله علوم نظامی، سلاح‌های جدید نظامی فقط توسط سربازان حرفه‌ ای کاربرد دارند. در میان کشورهای اسلامی که دوره ضرورت سربازی را حذف کرده‌اند کشورهایی همچون: مالزی، پاکستان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، یمن و افغانستان دیده می‌شود. کشورهای وسیع از نظر جغرافیایی و کشورهای با قدرت نظامی بالا هم سالیان سال است که از این سوغات خود که در زمان رضاخان به ایران فرستادند، دیگر بهره نمی برند .

احمدی معین کارشناس گروه امنیتی – دفاعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ضمن اعلام این مطلب که تاریخ مصرف سربازان وظیفه‌ ای که صرفا به ماموریت‌های خدماتی و نگهبانی و غیر تخصصی می‌پردازند، گذشته است ، می گوید : " مطالعات ما در مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که در مقابل ۲۴ کشور جهان که سربازی اجباری وجود دارد ، ۱۰۳ کشور هم سربازی اجباری ندارند که در تنها 7 کشور دوره ضرورت آن ها بیش از یک سال است. نکته دیگری که در اکثر قریب به اتفاق این کشورها وجود دارد این است که افزایش میزان تحصیلات دانشگاهی اثر معکوس با میزان دوره خدمت ضروری در آن کشورها دارد."

به هر شکل استفاده نکردن از نیروی جوانی و نیز تخصص سربازان حتی در صورت تخصصی نشدن دوره ضرورت سربازی، علاوه بر بی حاصل گذراندن این برهه برای جوانان، کشور را نیز از این بهره مندی محروم خواهد ساخت. همچنین دیگر نمی توان مانند سال های دور آموزش های دوره خدمت را به مثابه یک کارگاه آموزشی برای ورود به جامعه دانست. با تمام این موارد، برای بررسی دقیق باید از سوی مسئولین نیروهای نظامی و سازمان نظام وظیفه عمومی ناجا علل عدم تمایل به "تخصصی شدن سربازی" را جست و جو کرد. علی رغم اعلام معاون تحقیقات و جهاد خودکفایی ارتش جمهوری اسلامی که با به کارگیری نخبگان در این نیرو موجبات ایجاد کارآفرینی، خروج ارز، بومی سازی علمی و اقتدار جهانی جمهوری اسلامی ایران را فراهم کرده ایم، توجه به این نکته ضروری است که تنها به کارگیری نخبگان کار ساز نیست و میزان جذب مشمولین عادی تحصیل کرده نیز باید در دستور کار قرار گیرد. مهمترین دلیلی که این سال ها از اجرای طرح تخصصی کردن سربازی جلوگیری کرده است، عدم امکان تامین مالی توسط ارگان های نظامی جهت تامین نیروی خود است. در بسیاری از کشورهای دنیا میزان بالایی از درصد درآمد سالانه کشورها به امور نظامی تعلق می یابد. حال آنکه در کشور ما علاوه بر اینکه این میزان بسیار کم است.

همچنین، درصد افزایش سالیانه بودجه ارگان های نظامی به میزان دیگر سازمانها افزایش نمی یابد. به عنوان مثال: در سال 92 ابلاغ مجلس شورای اسلامی به دولت برای سازمان بسیج به عنوان زیرمجموعه ای از ارگان های نظامی، مبلغ 8 هزار و 142 میلیارد و 758 ریال بوده است؛ در حالیکه پیش بینی دولت یازدهم برای سال جاری، 6 هزار و 272 میلیارد و 500 میلیون ریال برای این ارگان است. افزایش حقوق سربازان وظیفه نیز که سالیان متمادی است نیاز به افزایش آن احساس شده است، به دلیل کمبود بودجه به درستی انجام نمی پذیرد. به عبارت دیگر، سازمان ها و ارگان های نظامی که معمولا درآمد مستقلی نداشته و از بودجه عمومی دولت استفاده می کنند نیز راه دیگری جلوی روی خود نمی بینند.

در صورت حرفه ای شدن سربازی این ارگان ها علاوه بر تامین دستمزدهای سربازان حرفه ای جذب شده – احتمالا به صورت پیمانی – در اثر کمی نیرو باید بسیاری از تجهیزات خود را ارتقا داده و جای خالی نیروی انسانی نداشته خود را پر کنند. تمامی این موارد علاوه بر یک عزم از سوی مدیران ارشد به برنامه ریزی مدونی نیاز دارد تا شاید این دیوار آهنین در برابر جوانان برداشته شود. در مسئله آزمون ورودی دانشگاه ها، حذف تدریجی کنکور تنها با عزم مدیران و از طریق افزایش فضاهای آموزشی و میزان جذب دانشگاهی در قالب یک برنامه حساب شده انجام شد. دوره خدمت سربازی نیز با توجه به اهمیت آن – که شاید کمتر از آزمون ورودی دانشگاه ها نباشد – همدلی و اهتمام مدیران ارشد در نیروهای مسلح را می طلبد تا با رفع موانع و مشکلات پیش رو به سمت حذف دوره ضرورت خدمت و تشکیل ارتش حرفه ای گام برداریم. هر چند این طرح علاوه بر پوشش دادن خواسته بسیاری از جوانان جهت حذف "خدمت اجباری" ، گامی مهم در جهت ایجاد اشتغال در ارگان های نظامی برای افراد علاقه مند برداشته شود و مسئولین ارشد نظامی را بر آن دارد تا از طریق ارتقای فنی و تجهیزاتی ارگان های متبوعشان در صدد جایگزینی فناوری های نوین به جای نیروی انسانی باشند.

* گزارش از سعید حصارخانی