؛  بی‌شک مهم‌ترین علت توجه جهانی به انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده‌ی آمریکا تأثیرگذاری آن بر عرصه‌ و روندهای جهانی در تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی و استراتژیک است. بی‌شک این مهم در نگاه قدرت‌های بزرگ و بازیگران کلیدی نظام بین‌الملل مغفول نمی‌ماند و این کشورها با حساسیت بیشتری به اظهارنظرها، برنامه‌ها و شخصیت نامزدهای انتخاباتی توجه می‌کنند. این توجه از 2 جهت حائز اهمیت است: از یک سو نشان می‌دهد که هر یک از نامزدها در صورت پیروزی از چه منطق رفتاری برای نیل به اهداف خود پیروی خواهند کرد و از سوی دیگر، نوع رفتار یا برخورد هر یک از نامزدهای انتخاباتی، در قبال موضوعاتی که به نحوی بر قدرت یا منافع سایر بازیگران بزرگ در نظام بین‌الملل اثرگذار باشد، بااهمیت قلمداد می‌شود.

هدف نوشته‌ی پیش رو بررسی مواضع اوباما و رامنی طی ماه‌های اخیر در زمینه موضوعات اقتصادی، سیاسی و استراتژیک در قبال 2 کشور چین و روسیه، واکنش‌های این 2 کشور و در نهایت علت ترجیح آن‌ها در پیروزی اوباما در انتخابات پیش روست.

«روابط چین و آمریکا مناسبات قرن 21 را شکل خواهد ‌‌داد و از این رو مهم‌تر از روابط هر 2 کشور دیگر در سطح جهان است.» آنچه خواندید گوشه‌ای از اظهار نظر اوباما در سال 2009 در قبال روابط آمریکا و چین بود. بر کسی اهمیت روابط این 2 کشور در تمامی حوزه‌ها پوشیده نیست، اما برداشت و تلقی از نوع رابطه‌یمیان 2 کشور همواره موضوعی است که در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا به بحثی کلیدی و مهم تبدیل می‌شود. نگاهی اجمالی به روند نوع برخورد و رفتار رؤسای جمهور آمریکا در قبال موضوع چین، پس از جنگ سرد، نکات جالبی را برای ما واضح می‌سازد.

‌از زمانی که «کلینتون» سیاست درگیرسازی جامع (Comprehensive Engagement) را در قبال چین آغاز کرد، بسیاری گمان می‌کنند که راه‌حل کلیدی در قبال موضوع چین ایجاد زمینه‌ای برای مذاکرات میان سران و مقامات بلندپایه‌ی هر 2 کشور در تمامی موضوعات است. تعقیب این سیاست در نهایت به دیدار «جیانگ زمین» و «کلینتون» در سال‌های 1997 و 1998 منجر شد که در آن هر 2 طرف تمایل خود برای «شراکت سازنده‌ی راهبردی» در قرن 21 میلادی را اعلام داشتند.

هرچند این تشریک مساعی در درجه‌ای پایین‌تر از «اتحاد» قرار می‌گرفت، اما در عین حال روابط 2 کشور را دست کم به دور از «رقابت» تعریف می‌کرد و نیز امکان «رویارویی» و «منازعه» را بین 2 کشور چین و آمریکا منتفی می‌ساخت. افزون بر این، بر اساس این مفهوم، منافع 2 کشور بلندمدت و بنیادین متصور می‌شود و تحت هر شرایطی، بر اختلافات 2 کشور ارجحیت پیدا می‌کند. این مفهوم همچنین بر این نکته دلالت دارد که 2 کشور برای پیشبرد اهداف مشترک و محدود کردن اختلافات با یکدیگر در زمینه‌ی تقویت و توسعه‌ی صلح جهانی همکاری خواهند کرد. (1)

‌با روی کار آمدن دولت جمهوری‌خواه «جرج دبلیو بوش»، هرچند وی در ابتدا و طی مبارزات انتخاباتی انتقادات زیادی را نسبت به سیاست‌های «کلینتون» در قبال چین مطرح ساخت و روابط 2 کشور را به مثابه‌ی «رقابت استراتژیک» و نه «شراکت استراتژیک» تعبیر کرد، اما فرآیند همکاری‌های 2 کشور در دوره‌ی تصدی‌گری وی نیز همچنان با روند صعودی تداوم یافت.

در این راستا آمریکا و چین، پس از توافق مشترک رؤسای جمهور 2 کشور در حاشیه‌ی اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام، که در سال 2004 در شیلی برگزار شد، نخستین دور از «گفت‌وگوهای راهبردی» را در سال 2005 با هدف مدیریت تعارض و تسهیل پیشرفت روابط راهبردی 2 کشور در تمامی سطوح در پکن آغاز کردند و در جریان این گفت‌وگوها خواستار توسعه‌ی باثبات، سالم و درازمدت روابط راهبردی چین و آمریکا شدند. در این مذاکرات، افزون بر موضوع تایوان، مباحثی نظیر امنیت انرژی، تروریسم، مسائل تجاری و اقتصادی نیز مورد بحث و تبادل نظر مقامات ارشد چین و آمریکا قرار گرفت. ‌‌‌‌

‌حضور «اوباما» در کاخ سفید نیز در ماهیت روابط چین و آمریکا و برداشت رهبران نسبت به تعقیب روابط راهبردی خللی ایجاد نکرد و روابط 2 کشور در حقیقت ادامه‌ی روند سابق و به قول «هنری کسینجر»، «هم‌زیستی سازنده» بود. هرچند در اواخر دوره و با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، شاهد بحث‌برانگیز شدن برخی موضوعات به ویژه با محوریت روابط اقتصادی در روابط 2 کشور هستیم. مناظرات انتخاباتی و انتقادهای کوبنده‌ی «رامنی» در مورد دستکاری کردن دولت چین در ارزش برابری یوآن در قبال دلار به موضوع روز اقتصادی در آمریکا بدل شده است.

هرچند بسیاری از کارشناسان اظهارات رامنی را تا حدودی دور از حقیقت می‌دانند و برخی با اشاره به اصلاحات چین در نظام پولی و با استناد به گزارش‌های بانک جهانی، اظهارات اوباما را در قبال روابط اقتصادی با چین بیشتر مطابق با واقعیت می‌دانند. (2)

امروز شاهد انتقادات و واکنش‌هایی از طرف پکن به اظهارات هر 2 نامزد انتخابات نیز هستیم، اما به نقل از کارشناس چینی مطالعات آمریکا، «جیا گوئینگو»، برای رهبران چین این موضوع که در آستانه‌ی هر انتخابات نامزدها در اظهارات خود در مورد رفتار آتی‌شان با چین تندروی می‌کنند، اما با حضور در سمت ریاست جمهوری، تغییرات عمده‌ای در روابط پیشین انجام نمی‌دهند، عادت کرده‌اند. رهبران چین اظهارات «بوش» پیش از انتخابات و عمل او در دوره‌ی ریاست جمهوری‌اش را مقابل چشمان خود دارند. (3)

اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند اظهاراتی این‌چنینی، بدون در نظر گرفتن اثراتی که می‌تواند بر ذهنیت و برداشت رهبران چین در مورد روابط خود با آمریکا داشته باشد و همچنین تشدید بی‌اعتمادی میان طرفین، نتیجه‌ی سازنده‌ای برای حل مشکلات به دنبال نخواهد داشت. (4)

حقیقت انکارناپذیر در روابط 2 کشور آن است که میزان اختلاف نظر 2 کشور در برخورد با موضوعات مختلف اقتصادی، تحولات سوریه و ایران، موضوع بحران اخیر در روابط چین و ژاپن و موضوعات جدیدی در زمینه‌های گوناگون، که خیزش و ظهور جهانی چین و تلاش آمریکا برای مهار این کشور را به همراه دارد، ضرورت تداوم مذاکرات و گفت‌وگوهای راهبردی را در روابط 2 کشور ملموس می‌سازد. هرچند بعید به نظر می‌رسد انتخاب هر یک از 2 نامزد فعلی در انتخابات بر روابط این 2 کشور تأثیراتی عمیق بر جای بگذارد، اما بی‌شک رهبران چین مذاکره با اوباما و تمایل برای حل مشکلات از طریق گفت‌وگو در حزب دمکرات را به مذاکره با رامنی و تفکرات جنگ‌محور حزب جمهوری‌خواه ترجیح می‌دهند.

هرچند در انتخابات پیشین ریاست جمهوری آمریکا، نوع روابط روسیه با آمریکا موضوع محوری بحث هر 2 نامزد انتخاباتی بود، اما به نظر می‌رسد، در این انتخابات، اوباما تمایل یا به عبارتی اولویتی برای بحث در مورد روابط آمریکا با روسیه قائل نیست. او، که خود 4 سال پیش از فشار دادن کلید تنظیم مجدد (reset) در روابط 2 کشور صحبت می‌کرد، امروز به 2 دلیل صحبت چندانی در مورد سیاست خود در قبال روسیه ارائه نمی‌کند.

از یک سو حقیقت نشان می‌دهد که در روابط آمریکا و روسیه، در دوران اوباما، نقاط تاریک و حل‌نشده‌ی بسیاری همچنان باقی است؛ از نقض آزادی بیان و انتخابات آزاد در روسیه که بسیاری در غرب پوتین را عامل اصلی آن می‌دانند تا مشاجره در قبال سپر دفاع ضدموشکی ناتو. همچنین بحران گرجستان و به تازگی موضوع سوریه و وتوی روسیه در شورای امنیت سایه‌ی سنگینی بر روابط 2 کشور انداخته است.

اما بر خلاف اوباما، رقیب انتخاباتی‌اش، رامنی، در اظهار نظری بی‌سابقه در ماه مارس، روسیه را «دشمن شماره یک ژئوپلتیکی» آمریکا نامید؛ اظهار نظری که واکنش‌های تندی از سوی رهبران کرملین به همراه داشت. رامنی با انتقاد جدی از سیاست‌های اوباما در قبال روسیه، آن‌ها را شکست‌خورده می‌داند و در تازه‌ترین اسنادی که کمپین انتخاباتی او تهیه نموده است، اولویت‌های آتی خود را در رابطه با روسیه به شرح زیر توضیح داده است.

رامنی اعلام کرده است در صورت پیروزی در انتخابات، ضمن تجدید نظر در پیمان «استارت»، که در دوره‌ی اوباما با روسیه منعقد شد، تلاش خواهد کرد در مقابل سیاست خارجی تهاجمی روسیه، که ناشی از ثروت رانتی فروش گاز در این کشور و بلندپروازی و رفتار اقتدارگرای پوتین است، مقابله کند. او تأکید کرده است که نقش آمریکا در آسیای میانه را افزایش خواهد داد و طرح ناباکو را برای رساندن انرژی ارزان‌تر به اروپا و فشار وارد نمودن به اقتصاد روسیه سرعت می‌بخشد. او همچنین اعلام کرده است که از گسترش آزادی بیان، برگزاری انتخابات سالم و تقویت جنبش‌های دمکراتیک در روسیه حمایت خواهد کرد. (5)

‌‌فارغ از اینکه هر یک از 2 نامزد در صورت پیروزی، تا چه اندازه موفق شوند شعارهای انتخاباتی خود را در قبال روسیه پیاده سازند، پژوهش‌های انجام‌شده در روسیه نشان می‌دهد مردم این کشور اوباما را نسبت به رامنی ترجیح می‌دهند. 3 دلیل عمده برای این انتخاب بیان شده است: اولاً اوباما و حزب دمکرات در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای موضوعاتی از قبیل برنامه‌های تأمین اجتماعی و رفاه عمومی، کاهش مشکل مهاجران و تمرکز بر تحصیلات انجام داده‌اند که در نگاه شهروندان روسیه این اقدامات مثبت ارزیابی می‌شود. دوم اینکه شهروندان روسیه، به دلیل روحیات محافظه‌کارانه‌ی خود، قائل به انتخاب فردی هستند که بتوانند رفتار او را پیش‌بینی کنند و در حقیقت او فردی باشد که بتوان به انتظاراتش پی برد. در حال حاضر رفتار اوباما قابل پیش‌بینی‌تر از رفتار رامنی است. سومین عامل در ترجیح پیروزی اوباما نسبت به رامنی از نگاه شهروندان روسیه، اظهارات جنگ‌طلبانه‌ی رامنی است که به اعتقادات آن‌ها، بر روابط 2 کشور تأثیراتی به شدت منفی بر جای خواهد گذارد. نتیجه‌ی مرکز افکارسنجی لوادا 60 درصد تمایل به پیروزی اوباما در روسیه را نشان می‌دهد. (6)

‌‌‌‌شاید مهم‌تر از نظر افکار عمومی در روسیه، نظر رهبران آن‌ها در کرملین باشد. «من از رامنی متشکرم که با بیان این جمله که روسیه دشمن شماره‌ی یک آمریکاست، کار را برای ما آسان کرد. او باید توجه داشته باشد که برای کرملین کار کردن با رامنی، به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، در موضوعات حساس امنیتی مثل سیستم دفاع موشکی دشوار است. به نظر من، اوباما انسان صادقی است که می‌خواهد تغییرات بیشتری را برای رسیدن به وضعیتی بهتر انجام دهد.» (7)

آنچه خواندید اظهارات ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در مصاحبه با شبکه‌ی دولتی روسیه بود که 2 ماه پیش بیان شد. او در این مصاحبه به صراحت بیان کرد که پیروزی اوباما را نسبت به رامنی در انتخابات ترجیح می‌دهد. شاید بخشی از علت سکوت اوباما و عدم اظهار نظر او در قبال روسیه، برای پاسداشت از رهبران کرملین از ابراز تمایل برای پیروزی او در انتخابات سرچشمه می‌گیرد.

 با توجه به تحولات اخیر در روسیه پس از انتخابات ریاست جمهوری و سرسختی بیشتر این کشور در تعقیب سیاست خارجی خود و همچنین پیچیدگی و تعدد مسائل لاینحل میان آمریکا و روسیه در موضوعات استراتژیک در سطح منطقه‌ای (تحولات سوریه، مسئله‌ی هسته‌ای ایران، گرجستان و مسائل حقوق بشر و دمکراسی در روسیه) و جهان (حضور ناتو در شرق و سپر دفاع موشکی ناتو، به نظر می‌رسد حضور دمکرات‌ها و تمایل آن‌ها به حل این موضوعات از طریق مذاکره تنش‌های کمتری را در عرصه‌ی بین‌المللی برخواهد انگیخت.(*)

سید محمد کاظم سجادپور و شهروز شریعتی، گزاره‌ی ایران در روابط آمریکا و چین (2009-1991)، فصلنامه‌ی ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره‌ی دوم، تابستان 1390، ص 96 ‌‌و همچنین بنگرید به:‌

The Candidates on U.S. Policy toward China accessed at: 2012/10/19

2- Aaron L. Friedberg Bucking, Beijing: An Alternative U.S. China Policy, foreign affairs, September/October 2012.

3- Interviewe with Jia Qingguo by Bernard Gwertzman, April 25, 2012: ‌‌

http://www.cfr.org/china/chinas-view-us-presidential-politics/p28068.

4. Andrew J. Nathan and Andrew Scobell How China Sees America: the Sum of Beijing’s Fears, 2012, available at:

5- Mitt Romney on Russia, Foreign Policy White Paper, available at:

http://www.thepoliticalguide.com/Profiles/Governor/Massachusetts/Mitt_Romney/Views/Russia.

6- Obama Or Romney: Who Would Russians Choose?, available at:

7- Andrei Tsygankov (2012) Why Putin Wants Obama to Win, The Moscow Times, 27 September 2012, available at:

http://www.themoscowtimes.com/opinion/article/why-putin-wants-obama-to-win/468837.html.