در این روز (۲۱ تیرماه)، مقام معظم رهبری در سخنرانی خویش در جمع دانشجویان، برای نخستین بار درباره‌‌ی این فتنه موضع‌‌گیری کردند. ایشان در این سخنرانی به پروژه‌‌ی پنهان دشمن اشاره کردند که بر اساس آن، برنامه‌‌هایی برای رویارو قرار دادن جنبش دانشجویی با جمهوری اسلامی، طراحی و به اجرا نهاده شده بود:

«حرف من به دانشجویان این است که مراقب دشمن باشید؛ دشمن را خوب بشناسید؛ مبادا از شناسایى دشمن غفلت کنید. غریبه‌‌هایى را که در لباس خودى خودشان را در همه جا داخل مى‌‌کنند بشناسید؛ دست‌‌هاى پنهان را ببینید. [...] دشمن، دانشجو را هدف گرفته است. چند سال است سعى مى‌‌کنند بلکه بتوانند دانشجویان را در مقابل نظام قرار دهند، اما موفق نشدند. بعد از این هم موفق نخواهند شد. اگر یک عده نفوذى خواستند از فرصتى استفاده کنند و از آب گل‌‌آلودى ماهى بگیرند ‌ـ‌وارد اجتماع دانشجویان شدند و شعارهایى درست کردند و حرف‌‌هایى زدندـ‌ خیال نکنند که ما اشتباه خواهیم کرد؛ نه، ما اشتباه نخواهیم کرد. ما مخاطب و طرفِ خودمان را مى‌‌شناسیم. دانشجو، فرزند ماست؛ متعلّق به ماست؛ متعلّق به این کشور است. دشمن است که مى‌‌خواهد با نام دانشجو یا با نام نفوذ در میان دانشجویان، فساد و تباهى کند؛ خود دانشجویان بایستى هوشیارانه متوجه باشند.» (آیت‌الله خامنه‌‌ای، ۱۳۷۸الف)

ایشان همچنین به انتقاد از اقدامات ناشی از «هیجانات کور» و «بی‌‌انضباطی» برخی نیروها و جریان‌‌های دینی پرداختند و تصریح کردند که چنین رویه‌‌ای، به هر توجیه و استدلالی که انجام بگیرد، «ناصواب» و «دشمن‌پسند» است:

«وقتى جوان مملکت هوشیارانه، با تدبیر، با حلم و با توجه به موقعیت‌‌ها حرف بزند و تصمیم بگیرد و عمل کند، کشور گلستان خواهد شد. [اما] وقتى هیجانات کور پا وسط بگذارند، دشمن فوراً استفاده خواهد کرد. [...] جوان مملکت بایستى در همه‌‌ی میدان‌‌ها حضور و آمادگى داشته باشد؛ منتها با انضباط. این‌‌ گونه حرکاتى که ملاحظه شد کسانى به دانشگاه حمله کنند، ناشى از بى‌‌انضباطى است؛ با هر نامى انجام گیرد، غلط و محکوم است؛ اگر با نام دفاع از دین هم انجام گیرد، غلط است؛ اگر با نام دفاع از ولایت هم انجام گیرد، غلط است. مگر من بارها نگفته‌‌ام در اجتماعات کسانى که مخالف‌اند، هیچ کس نباید رفتار خشونت‌‌آمیز داشته باشد؛ چون این، دشمن را خوشحال مى‌‌کند. بارها ما این حرف را گفتیم، چرا گوش نکردند؟! چرا گوش نمى‌‌کنند؟! حتى اگر یک حرفى که خون شما را به جوش مى‌‌آورد به زبان آوردند ‌ـ‌مثلاً فرض کنید اهانت به رهبرى کردند‌ـ‌ باز هم باید صبر و سکوت کنید. اگر عکس مرا هم آتش زدند و یا پاره کردند، باید سکوت کنید.» (همان)

رهبر حکیم انقلاب در بخش پایانی از بیانات خویش، دستگاه‌‌های امنیتی دولت آمریکا را متهم اصلی معرفی کردند که با تکیه بر برخی جریان‌‌ها و گروه‌‌های سیاسی داخلی، برنامه‌‌های براندازانه‌‌ی خود را به اجرا می‌‌نهند:

«دشمنان اصلى ما در سازمان‌‌هاى جاسوسى، طراحان این قضایا هستند. این پولى که مجلس آمریکا تصویب کرد که باید براى مبارزه با نظام ایران صرف شود، این پول و چندین برابر این پول‌‌ها کجا مصرف شد؟! معلوم است؛ براى همین طور طراحی‌‌هایى مصرف مى‌‌شود؛ شکّى نیست. این دشمنان بدانند که خواب برگشتن آمریکا به این مملکت، یک خواب پریشان و غیرقابل تعبیر است. این عناصر داخلىِ حقیر، این عناصر سیاسىِ مطرود و منفور، که ملت این‌‌ها را مثل دندان فاسدى بیرون آورد و به یک طرف پرتاب کرد، هجده نوزده سال است که کمین گرفته‌‌اند تا از ملت و از امام و از نام امام و از راه امام انتقام بکشند؛ این‌‌ها هم بدانند که اشتباه کردند، در همین قضیه هم اشتباه کردند، خودشان را لو دادند و چهره‌‌ی خودشان را مشخص کردند.» (همان)

همچنین ایشان در روز بعد، بیست‌‌و‌‌دوم تیرماه، بیانیه‌‌ای را خطاب به مردم صادر کردند و در آن، همگان را دعوت به حفظ آرامش و هوشیاری کامل نسبت به تحرکات موزیانه‌‌ی دشمن دعوت نمودند.

به دنبال سخنرانی مقام معظم رهبری که وجدان دینی توده‌‌های مردم را به درد آورده بود، تظاهرات گستره‌‌ای از سوی مردم در خیابان‌‌های اطراف دانشگاه تهران در بیست‌‌و‌‌سوم تیرماه برگزار گردید که به خاموش شدن شعله‌‌های برافروخته‌‌ی «فتنه» انجامید.

۲-۳. عملیاتی کردن پروژه‌ی براندازیِ گام‌به‌گام

همچنین رهبر معظم انقلاب، در نخستین نمازجمعه‌‌ای که پس از این واقعه به امامت ایشان برگزار گردید، به صورت تفصیلی، به تحلیل و تأمل در ابعاد و اعماق آن پرداختند. ایشان از این رویداد به «فتنه» تعبیر کردند که به ابهام و غبارآلودگی، تشخیص حق از باطل در آن دشوار می‌‌شود:

«خطرناک‌‌ترینِ این حوادث [که ممکن است برای جامعه‌‌ی اسلامی رخ بدهد] حادثه‌‌ای است که فتنه باشد. فتنه، یعنی حادثه‌‌ی غبارآلودی که انسان نتواند بفهمد چه کسی دوست و چه کسی دشمن است و چه کسی با غرض وارد میدان شده و از کجا تحریک می‌‌شود.» (آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، ۱۳۷۸ب).

ایشان در ادامه بیان کردند که رخدادهای اجتماعی فتنه‌‌گون را به دلیل ماهیت مغشوش و مبهم آن، باید به واسطه‌‌ی «روشنگری» و «تبیین» برطرف ساخت: «فتنه‌‌ها را باید با روشنگری خاموش کرد؛ [زیرا] هر جا روشنگری باشد، فتنه‌‌انگیز دستش کوتاه می‌‌شود.» (همان)

ایشان در بخش دیگری از فرمایشات خویش، به سلسله حوادث و رویدادهایی اشاره کردند که نشان می‌‌دهد یک طرح و برنامه‌‌ی مشخص بر ضد جمهوری اسلامی صورت‌‌بندی و تعریف شده و گام‌به‌گام به اجرا نهاده می‌‌شود. تأسیس کردن رادیو آزادی، به عرصه‌ی سیاسی کشاندن اپوزیسیون ضدانقلاب، قتل‌‌های زنجیره‌‌ای، تخریب و بدنام کردن نهادهایی از قبیل سپاه پاسداران، نیروی مقاومت بسیج، قوه‌‌ی قضائیه، وزارت اطلاعات و... از جمله‌ی این برنامه‌‌ها بود:

«از مدتی پیش احساس می‌‌شد که مراکز عمده‌‌ی دشمنی با ملت ما، در انتظار حوادثی در ایران هستند؛ در حرف‌هایشان این معنا روشن بود. [...] در طول این [...] یک سال و نیمِ اخیر، قضایایی اتفاق افتاد که یک انسان هوشمند و اهل فکر، وقتی به این قضایا می‌‌نگرد، باور نمی‌‌کند که این قضایا با هم بی‌‌ارتباط باشد. [...] از طرفی، یک شبکه‌‌ی جنگ روانی علیه ایران و نظام اسلامی در سطح تبلیغات جهانی به وجود آوردند. [...] آمریکایی‌‌ها یک رادیو مخصوص حمله به نظام اسلامی درست کردند و اسمش را هم رادیو آزادی گذاشتند. [...] از طرف دیگر، مارهای خزیده در سوراخ‌‌ها را در داخل تشویق کردند که به میدان بیایند و حرف بزنند؛ کسانی که در واقع، باید به این‌ها گفت توسری‌خورده‌‌های سیاسی ‌ـ‌بالاتر از ورشکسته‌‌ها‌ـ‌ که از ملت ایران تودهنی و توسری خورده بودند و به لانه‌‌هایشان خزیده بودند، این‌ها را وادار و تشویق کردند و به عرصه‌‌ی اظهار نظر سیاسی و اظهار وجود کشاندند. [...] از طرفی هم حوادث تکان‌‌دهنده‌‌ای که هیچ سابقه نداشت، پیش آمد؛ مثل همین قضیه‌ی قتل‌‌های مشکوک که خیلی عجیب بود. ناگهان این قتل‌‌ها یکی پس از دیگری اتفاق می‌افتاد که هم مردم را نگران کرد، هم مسئولان را نگران کرد، هم احساس ناامنی به وجود آورد، هم وزارت اطلاعات را ‌ـ‌که مرکز ثقل دفاع امنیتی از نظام و از کشور و از ملت است‌ـ تضعیف کرد. [...] از طرفی، همه‌‌ی دستگاه‌‌هایی را که در صورت بروز یک فتنه می‌‌توانند جلوی آن را بگیرند، به تدریج، مورد سؤال و ضربه قرار دادند. مثلاً به سپاه پاسداران تهمت قرار زدند. دستگاه قضایی را یک طور، بسیج را یک طور، نیروی انتظامی را یک طور و صداوسیما را به گونه‌‌ای دیگر مورد تهمت قرار دادند. [...] از طرف دیگر، شبکه‌‌های جاسوسی را در داخل کشور تقویت کردند.» (همان)

در سال‌‌های بعد که زوایا و ابعاد پنهان توطئه‌‌ی طراحی‌شده نمایان‌‌تر گردید، رهبر معظم انقلاب واقعیت‌‌های تکان‌‌دهنده و شگرفی را با مسئولان و توده‌‌های مردم در میان نهادند. ایشان در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام، در تاریخ نوزدهم تیرماه سال ۱۳۷۹، در یک سخنرانی مفصلِ تاریخی، از وجود طرح آمریکایی برای فروپاشی نظام اسلامی در قالب اصلاحات خبر دادند:

«یک طرح همه‌‌جانبه‌‌ی آمریکایی برای فروپاشی نظام جمهوری اسلامی طراحی شد و جوانب آن از همه جهت، سنجیده شد. این طرح، طرح بازسازی‌‌شده‏ای است از آنچه که در فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اتفاق افتاد. به‏ نظر خودشان، می‏خواهند همان طرح را در ایران اجرا کنند.» (آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، ۱۳۷۹ب)

ایشان این پرسش را مطرح کردند که به چه دلیل آمریکا از اصلاحات در ایران حمایت می‌‌کند، در حالی ‌‌که دشمنی دیرینه و همه‌‌جانبه‌‌ی او با ملت ایران، به هیچ رو، قابل چشم‌‌پوشی نیست. رهبر معظم انقلاب در ادامه‌‌ی بیانات خویش، از یک سو، محتوا و ماهیت طرح آمریکاییِ فروپاشی شوروی را به صورت دقیق و جزئی بیان کردند و از سوی دیگر، تفاوت‌‌های اساسی میان شوروی و ایران را، که طراحان آمریکایی طرح فروپاشی از آن غفلت کردند، برشمردند.

اعتقاد رئیس‌‌جمهور ایران به انقلاب، دلبستگی عمیق مردم ایران به اسلام، عقبه‌ی مردمی نظام اسلامی، حقیقی بودن یک‌پارچگی ملی در ایران و وجود رهبرِ معنوی برخوردار از پایگاه اجتماعیِ گسترده در ایران، چهار تفاوت مهم میان ایران و شوروی در فرمایشات ایشان است. در پایان نیز حضرت آیت‌‌الله خامنه‌‌ای بر نکاتی به عنوان ضرورت‌‌های راهبردیِ معطوف به پیشبرد اصلاحات تأکید کردند که عبارت‌اند از: ضرورت اصلِ اصلاحات، ضرورت تعریف کردن اصلاحات، ضرورت هدایت کردن اصلاحات از مرکز مقتدر، ضرورت قرار داشتن اصلاحات در درون ساختار قانون اساسی، ضرورت مقابله با تندروی در اصلاحات، ضرورت مقابله با دخالت غرب در اصلاحات، ضرورت هماهنگ بودن اصلاحات در عرصه‌‌های مختلف و ضرورت مقابله با عوامل تجزیه‌‌ی قومی در اصلاحات. این تحلیل به خوبی می‌‌تواند گویای ضعف‌‌ها و انحرافات درونی پروژه‌‌ی اصلاحات باشد که البته در سال‌‌های بعد، تجسّم عینی و خارجی یافت و بر دوراندیشی و ژرف‌‌نگری مقام معظم رهبری، مُهر تأیید زد.(*)

منابع:

۱. قرآن کریم.
۲. [امام] علی‌بن ابیطالب (۱۳۸۹). نهج‌البلاغه. ترجمه‌ی سید جعفر شهیدی. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ بیست‌و‌نهم.
۳. آقاسی، محمدرضا (۱۳۸۹). بر مدار عشق. تهران. دفتر گردآوری و تدوین آثار. چاپ سوم.
۴. بنارد، چریل (۱۳۸۴). اسلام دموکراتیک مدنی: رویکرد آمریکایی. ترجمه‌ی عسگر قهرمان‌پور. تهران. پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی. چاپ اول.
۵. جمعی از نویسندگان (۱۳۷۹). آزادی یا توطئه: نگاهی به کارنامه‌ی مطبوعات شبهه‌افکن. قم. فیضیه. چاپ اول.
۶. [حضرت آیت‌الله]خامنه‌ای، سید علی (۱۳۷۸الف). بیانات در دیدار دانشجویان. بیست‌و‌یکم تیرماه. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری. برگرفته از:
http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bayanat&id=۱۷۸۰
۷. _____________________ (۱۳۷۸ب). بیانات در خطبه‌های نمازجمعه‌ى تهران. هشتم مردادماه. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری. برگرفته از:
http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bayanat&id=۱۷۸۶
۸. _____________________ (۱۳۷۹). بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام. نوزدهم تیر. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری. برگرفته از:
http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=bayanat&id=۱۹۴۲
۹. شارپ، جین (۱۳۸۸). جایگزین عملی برای جنگ. ترجمه‌ی گروه مترجمین. تهران. پژوهشکده‌ی اطلاعات و امنیت. چاپ اول.
۱۰. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۸). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی. چاپ ششم.
۱۱. ______________ (۱۳۹۰). طوفان فتنه و کشتی بصیرت. قم. مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.
مطهری، مرتضی (۱۳۸۹الف). قیام و انقلاب مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از دیدگاه فلسفه‌ی تاریخ. تهران. صدرا. چاپ چهل‌و‌یکم.
۱۲. _________ (۱۳۸۹ب). آینده‌ی انقلاب اسلامی ایران. تهران. صدرا. چاپ سی‌وسوم.
۱۳. هانتینگتون، ساموئل (۱۳۸۶). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمه‌ی محسن ثلاثی. تهران. علم. چاپ چهارم.

*مهدی جمشیدی؛ پژوهشگر مسائل ایران