مودب که به عنوان یک منتقد و پژوهشگر ادبی در زمینه ادبیات آئینی خود را به جامعه ادبی شناسانده، دغدغه‌های مهمی در خصوص پیشبرد این ادبیات دارد. او با اعتقادش به کارهای علمی و پژوهشی توانسته حامی خوبی برای جوانانی باشد که سال‌های آغازین خود را در سرایش شعر اهل‌بیتی و مذهبی سپری می‌کنند. مودب از شاگردان و شیفتگان قیصر امین‌پور شاعر نام‌آشنای فقید معاصر است که از نظر شعری هم تحت تاثیر او قرار دارد. در ادامه گفت‌گویی را که با علی‌محمد مودب انجام گرفته می‌خوانید؛ در این گفت‌وگو نظر رئیس موسسه شهرستان ادب را درباره اوضاع شعر آئینی امروز و شعر در مداحی‌ها و هیئت جویا شدیم؛ به نظر مودب هیئت به عنوان مهمترین رسانه شیعه نیازمند اهتمام ویژه شاعران و مداحان است؛ پیش از گفت‌وگو غزلی عاشورایی از این شاعر:

بر سفره تو هرچه که ماتـــم می آورند

در هفت خوان صابری ات کـم می آورند

دل داده ای به منطق نازک تــرین خیال
هر قــــــدر هم دلایل محکم می آورند

پرونده شکفته زخـــــــــــــم مدینه را
لب هات در دو صفحه فراهم می آورند

تو خیمه گاه ســـــــوخته قلب زینبی
انفاس تو هوای محـــــــــرم می آورند

رزمنده ای و تا خود معـــــــراج زخمها
یک ریــــــز در مصاف تو آدم می آورند

بر دوش چشمهای تو حتی هنوز هـم
مجروح از خطوط مقـــــــدم می آورند

حالا فرشته ها به حسینیه دلـــــــم
از زینبیه روزه مریــــــم می آورنــــــد

تا در سکوت روضه چشمت به پا شود
وقتی تمام مرثیه ها کـــــم می آورند

«محمد علی مودب»

*تسنیم: آقای مودب به نظر شما سطح و عیار اشعاری که در هیئت خوانده می‌شود باید چگونه باشد تا به معرفت‌افزایی مخاطب کمک کند؟

نکته‌ی مهم درباره اشعار آیینی- مذهبی و ادبیات عاشورایی این است که شعر باید مبتنی بر متن باشد، چون یک طرف شعر، وجود شاعر و احساسات اوست و طرف دیگر باید مبتنی بر متن باشد، نباید شعر مذهبی تنها اکتفا بر احساسات صرف شاعر داشته باشد. اگر می‌گوییم شعری مبتنی بر متن باشد یعنی براساس متون حدیثی و تاریخی گفته شود، تا بتواند معرفت افزا باشد. در شاخه‌هایی از شعر مذهبی مشاهده می‌کنیم که با اطلاعات کمی شعر سروده شده است که نتیجه آن هم این است که از روی دست یکدیگر می‌نویسند و حرف تازه‌ای ندارند. بر فرض مثال در وصف شعری امام رضا گنبد طلا، کبوتر و آهو  مشهور است که خیلی در سروده‌ها تکرار می‌شود. در حوزه عاشورا هم کسی که می‌خواهد شعر برای هیئت و اهل بیت بگوید باید مطالعات جدی در زمینه تاریخ و حدیث داشته باشد تا بتواند از این مطالعات بهره‌برداری شایسته و دقیقی کند، و شعر درست و سالمی بگوید تا به کار آید.

اساس شعر هیئت، باید متکی به دانش باشد

متاسفانه، اشعار احساس محور، زیادند حتی این موضوع در مورد آدم‌های شاخص هم صدق می‌کند که احساسات خاص خودشان را نسبت به یک موضوع بیان می‌کنند و این احساس ممکن است زیبا و جذاب باشد و یا اینکه دردهای خودشان را در این بین بیان می‌کنند. ولی اساس شعر هیئت، باید متکی به دانش باشد.

*تسنیم: نظر شما درباره جوششی و کوششی بودن شعر آیینی و مذهبی چیست؟ آیا رسیدن به چنین مرحله‌ای نیازمند در نظر گرفتن آداب و قوانین خاصی است؟

نمی توان اظهار کرد که شعری کاملا کوششی است یا سراسر جوششی است، به هرحال جوشش و کوشش با هم درآمیخته می‌شوند و ممکن است که در شعری یکی از آنها بر دیگری مقدم باشد، قطعا شعر مذهبی باید کوشش زیاد داشته باشد، معتقدم که برای شعر مذهبی گفتن شاعر چند مرحله را باید طی کند، مرحله اول بالا بردن مطالعات تاریخی و حدیثی است به عنوان مثال درباره واقعه عاشورا که از آن به عنوان دیدار در متن تعبیر می‌کنم؛ یعنی باید به دیدار اهل بیت رفت. حال این متن، متن تاریخی است یا متن حدیثی و یا متن ادبی. که تمام این گزینه‌ها ذیل دیدار در متن تعریف می‌شوند. مرحله دوم حضور در حرم و مشاهد مشرف است. حضور در آرامگاه و حرم‌ها کمک می‌کند تا آن دانش‌ها و اطلاعات تاریخی در وجود آدم شکل تازه و نویی پیدا کند. و اگر توفیق و توسلی باشد ممکن است دیداری در عالم خیال به شخص دست بدهد. که روایت درستی از زندگی، مصیبت‌ها یا مکارم و منقبت‌های اهل بیت داشته باشد. نمی‌شود بدون دیدار شعر خوب گفت؛ طبیعتا در مورد ما که ساکنان وادی غیبت‌ایم این مشاهده روش و معنای‌اش متفاوت است.

همان گونه که گفتم دیدار در متن تاریخی و حدیثی و ادبی یعنی شاعران و نویسندگانی که درباره اهل بیت سخن گفتند و آیینه‌ای برای نور اهل بیت شدند. در این دیدارها شاعر توشه‌ای برای خود برمی‌دارد، دیدار و زیارت در حرم و صحن؛ با توسل و توکل به پرودرگار می‌توان دیداری جدی با این موضوع باشد تا خدواند ما را مشمول عنایات اهل بیت قرار دهد و جبرئیل دست ما را بگیرد تا بتوانیم کلمه‌ای در باب اولیاءالله بگوییم.

*تسنیم: ارزیابی شما از وضعیت امروز اشعاری که در هیئت‌ها و مجامع خوانده می‌شود چگونه است؟

در مجموع هیئت‌ها و مداحانی که تاثیر گذار هستند، به نظرم از پشتوانه شعری خوبی برخوردارند. آثار حاج محمود کریمی که هم از لحاظ شعری و هم از لحاظ ملودی و کار هنری که بر روی شعر انجام می‌دهند، کار ممتازی است. حتی گروهی که با ایشان همکاری می‌کنند، گروه نخبه و خوبی هستند و اغلب آثاری که این بزرگان اجرا می‌کنند تمام آثار برجسته، سالم و درستی است و برای مخاطبان معرفت افزا است. یا امثال آقای سعید حدادیان، حاج منصور ارضی و آقای میثم مطیعی و دیگر مداحانی که نسبت به دیگر مداحان تاثیر جدی‌تری بر روی مخاطبان و مردم دارند. و این مداحان با تجربه به مداحان جوان آموزش می‌دهند، که اغلب خوب کار می‌کنند و آثار برجسته‌ای از آنان دیده می‌شود.

کریمی، حدادیان، ارضی و مطیعی نمونه‌ای از طراز استادی در مداحی

نمی‌شود پدیده‌ای به گستردگی و نفوذ اجتماعی مثل هیئت حاشیه نداشته باشد، چنین چیزی ناممکن است اما به نظرم کل وضعیت برگزاری مجالس هیئت و وعظ در حوزه عاشورایی وضعیتی مطلوب دارد. ولی طبیعتا باید بیشتر از ایرادهای موجود گفت. البته حرکت‌های خوبی هم در این زمینه شده به عنوان مثال: شعرهای بهتری سروده می‌شود و شاعران در این زمینه دقت بیشتری بر روی روایت‌ها دارند.

*تسنیم: چگونه می‌توان شاعران خوب در زمینه شعر آیینی و مذهبی به خصوص ادبیات عاشورایی پرورش داد؟

در حال حاضر مجمعی به عنوان مجمع شاعران اهل بیت تشکیل شده است، که به صورت تخصصی شاعران اهل بیت را آموزش می‌دهند، چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ محتوایی. نقد شعر و استفاده از تجربیات و دانش بزرگان باعث شده است که شعرهای شاعران جوان از لحاظ معنا و اسلوب شعری استوارتر و قدرتمندتر شود.

اخیرا در همین زمینه اشعار مذهبی، اردوی آموزشی برگزار کردند، که آنچه ما دورادور شنیدیم اردوی بسیار خوبی است. حرکت‌های صحیحی در حال شکل گرفتن است، شاعرانی که در قم در حوزه ادبیات مذهبی فعالیت می‌کنند، اغلب‌شان چهره‌های برجسته‌ هستند و زیر نظر استادان عالی رتبه شروع به فعالیت کردند و فضای شعر مذهبی را به نحو شایسته‌ای پیش می‌برند. معتقدم شعر هیئت رشد بسیار خوب و مبارکی داشته است. شعرهای شاعرانی مانند آقای حمیدرضا برقعی، آقای عرب‌خالقی، آقای شرافت و... پیشرفت بسیار خوبی داشته است و موضوعات تازه و بکر را در موضوعات و مضامین استفاده کردند، آنان به سراغ مضمون‌ها و موضوعاتی می‌روند که مغفول مانده، و موضوع تازه‌ای طرح می‌کنند و عناصر تازه‌ای وارد فضای شعر هیئتی می‌کنند، در مجموع این گونه فضاها پر امید و ارزشمند است.

وقتی مردم با احساس وارد هیئت می‌شوند، نباید با نقد نابه‌جای هیئت آنان را از رفتن منصرف کرد/ محرم و صفر وقت آسیب‌شناسی هیئت نیست

البته یک موضوع و نگاه تازه‌ای که در این جریانات صورت گرفته و سعی می‌کنند که ضمن مدح و مرثیه اهل بیت از اردوگاه‌های ظلم و ستم‌دیده جهان هم یادی کنند و دادخواهی برای مظلومان عالم کنند. یا یاد شهدای انقلاب را گرامی بدارند. در این میان مثال می‌آورم از نوای آقای سعید حدادیان «یاد امام و شهدا / دل و می‌بره کرب و بلا» که بسیار کار شاخص و پسندیده‌ای بود هم از لحاظ متن اثر خوبی بود و  هم اجرای آن فنی، پخته و درست بود. به نظرم این گونه آثار برای جوانان فضاساز خواهد بود تا اینکه در مورد این موضوعات حرف‌های بیهوده از آسیب‌شناسی بزنیم. شاید این گونه مسائل ارزش چندانی نداشته باشد ولی اگر یک نمونه کار خوب تولید شود آن فضا را می‌سازد، نمونه‌ی کار خوب خودش را تکثیر می‌کند. یا آثاری که آقای میثم مطیعی در فضای هیئت‌های دانشجویی انجام می‌دهند در بین علاقه‌مندان بسیار محبوبیت دارند و شاعران جوان هم دقت دارند به آثار و اشعاری که شاعرانی امثال آقایان سیار و عرفان پور برای مداحی، آقای میثم مطیعی می‌گویند.

*تسنیم: وجود تخیل و استفاده از اسطوره در مقاتل درست است؟ آیا روایت‌های ضعیف السند که برخی مواقع استفاده می‌شود به عقاید مردم جامعه ضربه نمی‌زند؟

نقد اشعار هیئت‌ها فرصتی دیگری را می‌طلبد و زمان نقد هیئت الان نیست. وقتی که مردم با احساس وارد هیئت می‌شوند نباید آنان را از رفتن منصرف کرد. ولی طبیعتا در زمانی که امکانات پژوهشی زیاد است و پژوهشکده‌ها وجود دارند دقت و نظارت بیشتری باید بشود. همانگونه، مداحانی که شاخص هستند و کارشان شنیده می‌شود این دقت عمل‌ها را بر روی آثار خود دارند. هیئت مهم‌ترین رسانه‌ی شیعه است. که از نظر محتوا مذهبی و درست عمل می‌کند باید این رسانه را حمایت کرد به نظرم آسیب‌شناسی در زمان محرم و صفر انحراف محسوب می‌شود.