تاکنون مقالات و موضعگیری های زیادی از آثار و پیامدهای منفی فتنه88 در ابعاد مختلف سیاسی، بین المللی و … مطرح شد اما متاسفانه خلاء عدم مطالعه و بررسی تاثیر پیامدهای سیاسی بر اوضاع اقتصادی کشور در دستگاه­های مسئول پژوهشی اقتصادی به شدت احساس می­شود. مقاله حاضر در تلاش است محورهای تاثیر پیامدهای فتنه 88 بر اقتصاد ایران بررسی نماید. در مواردی که آمارهای رسمی اعلام شده بود از آنها استفاده نموده و در سایر موارد به ذکر آن بسنده شده است.

اختصاصی الفبا،سرویس اقتصادی؛شواهد آماری نشان می دهد که در فاصه سالهای 84 تا 88 اقتصاد ایران به دلیل افزایش قیمت نفت، تمرکز زدایی از مرکز و نوع نگاه مدیریتی در کشور پویایی چشمگیری داشت(نمودار1) لذا تزریق بودجه­های سالانه به اقصی نقاط کشور در قالب طرح های آمایش سرزمینی و همچنین کاهش معنادار فاصله طبقاتی در کشور و رشد پرشتاب علمی، کشور را در وضعیت بسیار مناسبی برای یک خیز اقتصادی قرارداد. پیشرفت در عرصه‎های گوناگون علم و فن‏آوری به ویژه علوم هوافضا، بیوتکنولوژی و …، راهبرد تهاجمی در سیاست خارجی و انفعال کشاندن قدرت های استکباری، عدم تمکین ایران در قبال فشارهای بیرونی، تحکیم موضع مقاومت و گسترش آن تا امریکای جنوبی و گسترش هر چه بیشتر جبهه مبارزه علیه رژیم صهیونیستی، آمریکا را به تلاش برای تلفیق تمامی گزینه­های سخت و نرم علیه ایران وادار کرد به این امید که بتوانند پروژه تغییر رفتار نظام را به عنوان گام اول پروژه تغییر به ثمر برسانند لذا از دو سال قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 88 تمامی توان خود را برای تکمیل این پروژه قرار داد.

در حالی که مشارکت بالای 80 درصد مردمی در انتخابات ریاست جمهوری 1388 به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد نظام در عرصه ملی و بین‌المللی به‌حساب می‌آمد اما خیانت سران فتنه و لجاجت خواص بی بصیرت، کام تمام مردم ایران را تلخ نمود و شتاب پیشرفت کشور را تحت الشعاع خود قرار داد. از جمله تبعات جدی فتنه 88 تشدید تحریم­های گسترده و بی سابقه برای متوقف ساختن روند رشد اقتصاد ایران بود. این خیانت بزرگ، کشور را در شرایطی قرار داد که استکبار جهانی برای چنین فرصتی سالها لحظه شماری می کردند و هزینه های زیادی برای آن در موسسات پژوهشی جهت متوقف ساختن روند رو به رشد کشور برنامه ریزی و طراحی کرده بودند.

اگرچه سابقه اولین تحریم اقتصادی ایران در پس از انقلاب در سال 1980 و موضوع تسخیر سفارت آمریکا به دست دانشجویان انقلابی باز می­گردد که طی آن تمام دارایی­های ایران در امریکا توقیف شده و تجهیزات خریداری شده کشورمان هرگز تحویل نشد اما قطعا مقطع زمانی پس از فتنه اوج تشدید تحریم ها علیه جمهوری اسلامی بود چه آنکه این بار خیانت داخلی عامل تحریم همه جانبه کشور شد، به نحوی که دکتر بهمنی، رئیس سابق بانک مرکزی، در توصیف آن گفت که این تحریم ها چیزی کمتر از جنگ نظامی ندارند (1).

بحث:

خسارات مالی، ناشی از اغتشاشات فتنه در شهر تهران

- با توجه به گزارش شهرداری تهران، در فتنه ۸۸ بیش از ۶۳ میلیارد تومان به اموال عمومی تهران خسارت وارد شد.

- تعداد ۱۱ بانک دولتی و خصوصی و موسسه اعتباری در حوادث اغتشاشات ۸۸ مورد تخریب و آتش‌سوزی واقع شدند. مجموع خسارات وارده و هزینه بازسازی بانک‌ها در حوادث ۸۸ که به تفکیک هر بانک قابل احصاء حداقل 26/5 میلیارد ریال برآورد گردید(2).

- این حوادث قربانیان جانی نیز به همراه داشته است. ۸٫۲ میلیارد تومان دیه بدل از قصاص ۲۲ نفر شهید حوادث سال ۸۸ و ۱۴ میلیارد تومان دیه بدل از قصاص تعدادی دیگر از شهروندان شد که درهرحال مقصر یا بی‌گناه قربانی این حوادث شدند (2) و (6).

-بنابر یکی از گزارشهای موجود خسارات مادی وارده توسط فتنه به کشورمان بیش از ۳۲۴ هزار میلیارد تومان بوده است! عددی که می توانست بیش از دو میلیون و صد و شصت‌وسه هزار فرصت شغلی جدید در کشور فراهم نماید(7).

فتنه، عامل سرازیر شدن پول های هنگفت غرب و کشورهای عربی تکفیری منطقه به ضد انقلاب خارج نشین و تجهیز پشتیبانی و لجستیکی ضد انقلاب

رسانه های مختلف دیداری و شنیداری و شبکه های اینترنتی پیش از برگزاری انتخابات به ایفای نقش در گسترش آشوب و ناامنی و تحریک احساسات عمومی پرداختند. بسیاری از این شبکه ها کمی پیش از برگزاری انتخابات و جهت تاثیرگزاری بر افکار عمومی جامعه ایجاد شدند و پس از آن پولهای هنگفتی به امید تغییر در ایران به آنها سرریز شد. در همین راستا می توان به نقش استعمار پیر انگلیس در راه اندازی شبکه ماهواره ای BBC فارسی در مدت زمان ۶ ماه مانده به انتخابات اشاره کرد. پوشش خبری وسیع و ۲۴ ساعته این شبکه از اغتشاشات و آشوب های اجتماعی موید اهداف از پیش طراحی شده این شبکه می باشد.

VOA ، رادیو فردا، رادیو زمانه، رادیو رژیم صهیونیستی، شبکه­های سلطنت طلب، انجمن پادشاهی، شبکه پارس، رنگارنگ،کانل یک شبکه CNN و نیز سایت­های اینترنتی مرتبط با جریان فتنه نظیر جرس ، کلمه، بالاترین، قلم و…و نیز فعالیت گسترده شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک، تویتر، یوتیوب نشان از طراحی دقیق رسانه های بیگانه در مقابله با نظام جمهوری اسلامی و به انحراف کشاندن افکار عمومی می باشد، تا جایی که شبکه اجتماعی تویتر مورد تقدیر وزیر امور خارجه وقت آمریکا قرار گرفت.

تحمیل سفر مهدی هاشمی به لندن از حساب بیت المال

یک ماه پس از آنکه فرهاد دانشجو با تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد شد، بر اساس گزارش 7 فروردین 91 سایت مشرق وی دستور قطع حقوق و حق مأموریت (3200 پوند ماهیانه) مهدی هاشمی را داده است. این گزارش می افزاید “در مدت 19 ماه که از ماموریت مهدی هاشمی به لندن می گذرد وی ماهیانه بابت حقوق و حق ماموریت مبلغ 3200 پوند همراه با 4 میلیون تومان دریافت کرده است که با محاسبه قیمت پوند در بازار ارز تهران که بیش از 3هزار تومان است وی جمعا ماهانه حدود 14 میلیون تومان دریافت کرده است(3).

البته پس از آغاز انتقاداتی که به سفر مهدی هاشمی صورت گرفت، دفتر رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد در اطلاعیه ای اعلام کرد که “آقای مهدی هاشمی بعنوان رییس دفتر هیات امنا برای بازرسی از عملکرد این دفاتر به تعدادی از کشورهای که دارای شعبه دانشگاه آزاد می باشند مسافرت نموده‌اند.” با این حال دکتر عبدالله جاسبی، در کنفرانسی خبری سال 91 در دانشگاه آزاد واحد تبریز، هرگونه ارتباط سفر پسر آقای هاشمی با دانشگاه آزاد را رد کرد.آقای جاسبی اظهار داشت: ” بنده به آقای مهدی هاشمی ماموریت ندادم و وی از طرف مدیریت دانشگاه حکم نداشته و بنده نیز حکمی به ایشان ندادم”. به هرحال اگر واریز پول را فقط برای 19 ماه و تنها تا فروردین 91 به حساب وی بدانیم، تا آن تاریخ 266 میلیون تومان از بودجه و اموال دانشگاه آزاد به حساب وی واریز شد.

تحریم­ها: خسارات مالی ناشی از تغییر رفتار آمریکا و غرب در قبال ایران

تحریم ها چه به صورت یکجانبه و چه چند جانبه از زمان انقلاب اسلامی ایران، هسته اصلی سیاست ایالات متحده در قبال ایران بوده اند. استراتژی تحریم رشد اقتصادی و صنعتی ایران را کاهش داد، سرمایه گذاری های خارجی را محدود کرد، ریال را ضعیف نمود،  نرخ تورم را چند برابر کرد و تولید و صادرات نفت و گاز را کاهش داد.

از جمله تاثیر تحریم های پس از فتنه بر اقتصاد ایران شامل موارد زیر است:

کاسته شدن ارزش پول ملی

به گزارش وال استریت ژورنال، تحریم های جدید آمریکا علیه بانک مرکزی ایران موجب کاهش ارزش ریال شد. تنزل 55 درصدی ارزش ریال در برابر دلار همزمان با افزایش ارزش لیره در ترکیه موجب شد که قیمت بسیاری از اجناس برای صادرات به ایران بیش از دو برابر افزایش یابد(4).

• تحریمها خسارات بسیار زیادی به بخش خصوصی تحمیل کرد. بسیاری از شرکت های خصوصی در این دوره از بین رفتند و یا به حالت نیمه تعطیل درآمدند.
• خسارات مالی به بخش عمرنی

بسیاری از پروژه های عمرانی از قبیل راه سازی، سد، تونل، پروژه های پارس جنوبی، بسیاری از پروژه های مسکن مهر از سال 88 تا 92 به دلیل مشکلات ارزی و بودجه ای متوقف گردید.

 تحریم صنعت نفت ایران:

در یازدهم تیرماه 1391 بالاخره کشورهای غربی آخرین کارت خود در حوزه تحریم اقتصادی ایران را رو کردند و خرید نفت از جمهوری اسلامی ایران را متوقف نمودند. به اعتقاد امریکا و کشورهای غربی این مرحله از تحریم ها، فلج‌کننده بود و زیان اقتصادی زیادی را به ایران وارد نمود لذا در شرایطی که تورم و سایر مشکلات اقتصادی ایران افزایش یافته، این تحریم ها می توانست در کوتاه‌مدت منجر به تغییر رفتار و عقب نشینی جمهوری اسلامی از مواضع خود به ویژه در موضوع هسته‌ای شود.

بر اساس گزارش دیوان محاسبات در سال 90 متوسط تولید نفت خام در سال 1390 به میزان 3.903.100  بشکه در روز بوده که نسبت به بودجه مصوب سال 1390 ( 4.031.000 بشکه در روز) روزانه با کاهش 127.900 بشکه نسبت به بودجه مواجه بوده ایم. بر اساس این گزارش در سالهای 88، 89 و 90 صادرات نفت خام هرگز به سقف صادرات پیش بینی شده در بودجه مصوب نرسید (12). پس از اعمال تحریمها صادرات نفت ایران در ماه مارس ۲۰۱۲ به زیر ۲ میلیون بشکه در روز رسید (10). سازمان بین‌المللی انرژیپیش بینی کرده بود بر اساس شواهد موجود در اواسط سال ۲۰۱۲ میلادی، صادرات نفت ایران ۴۰ درصد کاهش خواهد یافت (11).

نتایج بررسی‌های تحلیل‌گران وال‌استریت بیانگر آن است که تحریم‌ها باعث کاهش ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلاری فقط در بخش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران گردیده است (5).

- عدم وصول به‌موقع درآمدهای نفتی و گازی

- اخلال در کلیت تراز تجاری- بازرگانی و نفت به میزان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار شد که یکی ارقام جزء آن استنکاف کمپانی شل در تسویه بدهی 8.2 میلیارد دلاری به ایران است (6).

 تحریم بانکی:

- تحریم ها تجارت را از سیستم بانکداری رسمی خارج و به سمت شبکه های زیرزمینی متمایل نمود.

- ممنوعیت انتقال ارز حاصل از فروش نفت ایران

- تحریم مبادلات بین بانکی بین المللی یا سوئیفت

در خصوص زیانهای غیر مستقیم نیز باید به آثار مخرب تحریم بی سابقه بانکی اشاره کرد که در مواردی مانند افزایش ریسک منابع بانکها، محدودیت بهره­برداری از منابع بانکها در خارج از کشور، افزایش ریسک اعتباری بانکها و ممانعت از پرداخت دیون و محدودیتهای جدی در گشایش ال سی بانکها و توقف ال سی های مدت دار و همچنین قطع خطوط ریفاینانس از جمله تبعات شرایط بوجود آمده بوده است. در این شرایط نظام بانکی و تجار کشور بجای ارتباط مستقیم با بانکهای طرف قرارداد مجبور به استفاده از واسطه های مالی درجه دوم و سوم شده اند که این امر علاوه بر افزایش هزینه های وارده موجب افزایش ریسک بازگشت منابع نیز شده است.

ایجاد بسترهای ناسالم پولشویی زمینه ساز ایجاد فسادهای اقتصادی بزرگ

از دیگر جنبه های تحریمهای اقتصادی، از بین رفتن خط قانونی صادرات و واردات کشور بود. با توجه به اینکه تحریمهای فلج کننده عملا صادرات و واردات کشور را به پائین ترین حد خود رساند، دولت برای دور زدن تحریم ها چاره ای جز اعتماد و اتکا بر برخی واسطه و تاجر نداشت. در این بین برخی از تاجران با سوء استفاده از اموال بیت المال خسارات زیادی را به کشور تحمیل کردند که پرونده هایی همچون بابک زنجانی از این دست می باشد.

• تحریم خطوط کشتیرانی و دهها مورد دیگری که میتوان بیان داشت گوشه ای از فشارهایی است که پس از فتنه 88 بر کشورمان واردشد.
• تورم و گرانی کم سابقه در کشور
• تحریم داروها. هنوز آمار دقیق فوت های ناشی از تحریم داروها به ویژه داروهای خاص بیماران سرطانی منتشر نشده است.
• عدم وصول مطالبات در حوزه تجارت و بازرگانی
• کاهش صادرات کشور

بنا به گفته بسیاری از تحلیلگران 52 درصد صادر کنندگان، فعالیت خود را در همه بازارهایی که تحریم های اقتصادی را علیه ایران اعمال کردند، متوقف کردند (8).

• بلوکه شدن اموال ایران در بانکهای خارجی
• ضبط دارایی های بنیاد علوی در سال 2014 در ادامه تحریمهای خصمانه. این دارایی­ها که شامل حساب‌های بانکی به ارزش بیش از ۵۰۰ میلیون دلار، یک ساختمان ۳۶ طبقه در خیابان پنجم نیویورک، چهار مسجد شیعه در نیویورک، مریلند،کالیفرنیا و هیوستون، و مراکز اسلامی آن در مریلند، ویرجینیا، کالیفرنیا و تکزاس می‌شد.

• خسارات مالی به آموزش و پژوهش کشور. پس از تحریم ها پروژه های ملی ساخت ماهواره و … متوقف شد یا بسیار با کندی ادامه یافت.
• تاثیر تحریمهای اقتصادی ایران بر تضعیف خط مقاومت در منطقه

الگوشدن ایران چه از نظر اقتصادی، علم و فناوری، نظامی و … در منطقه برای اهداف غرب و کشورهای مرتجع عرب خطرناک است، لذا خیانت سران فتنه و ایجاد آشوب در کشور عاملی شد تا فشارهای آنان برای ضربه زدن به نظام به شدت افزایش یابد. ایالات متحده پس از فتنه 88 در صحنه جهانی ایران را در انزوای بی سابقه ای قرار داد لذا در همین زمان بهترین فرصت ممکن به دشمن داده شد تا ضربه کاری را به متحدان منطقه ای ایران بزند، برنامه ای از پیش تعیین شده که منتظر فرصت لازم برای انجام این کار بود، حمله اسرائیل به نوار غزه، عملیاتهای تروریستی علیه حزب ا… لبنان و ایجاد آشوب و اغتشاش و سپس جنگ داخلی در سوریه در این زمان شدت پیدا کرد در فتنه 88 امریکا رسما از گروهک های تروریستی جندالشیطان و منافقین درخواست حمله به مواضع ایران را نمود و آنها را حمایت کرد از سوی دیگر در سوریه و لبنان نیز همین خط را پیش گرفت و از جبهه النصره، داعش و بسیاری دیگر از گروه های تکفیری در کشورهای عربی منطقه جهت ضربه به مواضع مقاومت حمایت کرد.

• خسارات مالی فتنه 88 بر توسعه صنعت هسته ای کشور
• خسارات مالی به آموزش و پژوهش کشور
• تعطیلی بازار و تحمیل هزینه در اغتشاشات

در بهمن 89 (اوایل 2011 میلادی) وزارت خزانه داری امریکا که متولی طراحی و اجرای تحریم های هوشمند علیه ایران است تحریم های قبلی را گسترش داد. همچنین قانون تحریم همه جانبه ایران در سال 89 به تصویب کنگره این کشور رسید. به موازات تحریمهای سازمان ملل و دولت امریکا و طرف های اروپایی نیز وارد معرکه شدند و تحریم های یک جانبه و خارج از قواعد بین المللی را وضع کردند. قطعا تشدید تحریمها علیه ایران ناشی از به طمع افتادن دشمنان پس از حوادث سال 88 می باشد.

نمودار1- روند شاخص های اقتصاد ایران از سال 1991 تا 2012. این نمودار نشان می دهد که اقتصاد ایران در سال های 87 و 88 در دولت دکتر احمدی نژاد، بهترین روندشاخص­های کلان  را در طول 22 سال گذشته شاهد بوده است و مجموع شاخص­های تورم، رشد اقتصادی، اعتبارات بانکی، رشد تولید و صنعت، درآمد نفت، نرخ ارز، نقدینگی و… از وضعیت بهتری نسبت به سال های دیگر برخوردار بوده است (9).

نمودار 2 برگرفته از گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی است که به بررسی شاخص های اقتصاد کلان کشور پرداخته است. این نمودار نرخ رشد اقتصادی را طی سالهای 84 تا 92 نشان می­دهد. همانطوری که مشاهده می شود پس از سال 90 تحریم ها تاثیر خود را نشان داد و نرخ رشد اقتصادی کشور به زیر صفر رسید (4)

جنگ اقتصادی و عملیات روانی

هدف امریکا از تشدید تحریم ها ایجاد نارضایتی عمومی مردم از دولت و نظام و ایجاد شورش های خیابانی در کشور بود. غرب و به همراه آن منافقین با تبلیغات گسترده برای ضربه زدن به پایه های اقتصادی و انرژی در کشور تمام تلاش خود را برای ایجاد شورش انجام دادند تا جایی که در شبکه های ماهواره ای ساعتی را مشخص می نمودند تا به زعم آنها تمامی مردم با روشن کردن لوازم پرمصرف ازنظر انرژی از جمله اتو، کولر و … به ساختار برق کشور ضربه بزنند تا مردم را علیه نظام بشورانند. این بی پروایی در آموزش انواع اعتراضات در کشور بی سابقه بوده است.

ضرر و زیان ناشی از لجاجت خواص بی بصیرت ضربه ای به نظام، مردم و کشور زد که اکنون پس از 5 سال هنوز کشور به دوران پیش از آن برنگشته است. نه تنها تحریم های ناشی از فتنه هنوز برداشته نشده، شاهدیم که هرماهه چند تحریم به آن اضافه نیز می شود.

همانطور که در بالا بدان اشاره شد هر بخش از این مقاله نیاز به صرف وقت و هزینه زیادی جهت تحقیق و مطالعات فراوان دارد که شاید بتواندموضوع چندین گزارش و پایان نامه ها ارشد و دکتری در کشور باشد.

هنوزهستند بسیارکسانی که در شرایط مختلف قراردادهای مختلف را به قراردادهای معروف گلستان و ترکمنچای نسبت می دهند اما شاید بد نباشد بدانیم خسارت ناشی از لجاجت سران فتنه و خواص بی بصیرت ضربه ای به مردم و کشور زد که هزینه آن شاید بیشتر از معاهدات ننگین گلستان و ترکمنچای نباشد کمتر از آن نیست.

 مهدی بادپا

پی نوشت ها:

]1[ http://fararu.com

]2[ ویژه نامه 9 دی

]3[ www.mashreghnews.ir

]4[   . http://www.khabaronline.ir

]5 [مروری بر یک پایان نامه در دانشگاه نیویورک امریکا / بررسی علل ناکامی تحریم‌ها بر علیه ایران(بخش اول).http://madreseeqtesad.ir

]6[جوانب عمومی و خصوصی جرایم فتنه ۸۸ – روزنامه رسالت

]7[   http://www.zohur12.ir

]8[ http://irdiplomacy.ir

]9[ http://www.bultannews.com

]10[ صادرات نفت ایران با افزایش تحریم‌ها کاهش یافت». رویترز، ۲۳ مارس ۲۰۱۲.

]11[  صادرات نفت ایران تا اواسط سال ۴۰ درصد کاهش خواهد یافت». بی‌بی‌سی پارسی، ۱۴ مارس ۲۰۱۲.

]12[   کاهش تولید نفت از سال 88 / واریز درآمد فروش خوراک پتروشیمی به حساب هدفمندی یارانه ها. http://www.mehrnews.com