در این مجال، هدف بررسی اختصاصی نسبت اهل سنت و علمای آن با داعش و داعشی گریست که آیا اعمال و رفتار داعش در تقویت جایگاه اهل تسنن مفید است یا مضر؟ علمای اهل سنت در برابر داعش چه تصمیمی اتخاذ کرده اند و آیا در عمل نتیجه ای داشته است؟

بر اساس خاطرات خانم «هیلاری کلینتون»، وزیر سابق امور خارجه ی ایالات متحده در کتاب «گزینه های دشوار» و نیز افشاگری های «اسنودن» عنصر اطلاعاتی آمریکایی1، داعش با هدف تشکیل دولت اسلامی در صحرای سینا و تحت حمایت دستگاه های اطلاعاتی امریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی متولد و تقویت شد و قرار بود بعد از اعلام موجودیت خود و به رسمیت شناخته شدنش توسط آمریکا و شرکای جهانی آن، تقسیم و تجزیه ی کشورهای عربی از مصر تا خلیج فارس به جهت تسلط بر منابع نفتی و تقویت جایگاه و امنیت رژیم صهیونیستی آغاز شود. این نقشه که به نام «لانه ی زنبور» شناخته می شد، با همکاری دستگاه های اطلاعاتی غربی به عنوان طراح، حکام عربی به عنوان پیمانکار و بعضی از علمای تحت تسلط حکام عربی به عنوان توجیه گران شرعی، در دستور قرار گرفت.

اما بر خلاف آنچه در نقشه ی فوق آمده بود، داعش به جای یک دولت رسمی در صحرای سینا، به عنوان یک معارض علیه دولت بشار اسد در سوریه به رسمیت شناخته شد و آمریکایی ها بارها رسما اعلام حمایت خود را علنی کردند. این گروه که بنای عقیدتی خود را بر اصل نانوشته ی «تکفیر همه به غیر داعش» گذاشته بود، پس از حضور در صحنه ی سوریه و جنایات هولناک علیه زنان و کودکان به اسم دشمنی با اسد و تشکیل دولت اسلامی، این اعتقاد خود را با درگیری با دیگر هم پیمانان و مخالفان اسد و اعمال جنایت علیه معارضین معتدل سوریه به اثبات رساند.

در وهله اول شاید به نظر برسد که داعش به علت پیروی از عقاید اهل سنت، نمایندگی این گروه را بر عهده دارد اما در نگاهی گذرا به اقدامات آنها می فهمیم که باید با دقت بیشتری به تحلیل اعمال داعش و نفع و ضررش برای اهل تسنن و جهان اسلام بپردازیم.

مواجهه داعش با شیعیان

تقابل فقهی و عقیدتی داعش با شیعیان در کشورهای منطقه به ویژه عراق و سوریه قابل درک و اثبات شده است. جنایت علیه زنان و مردان و کودکان شیعه، فتواهای گوناگون علیه «رافضیون» ، اقدام به تخریب و تهدید به تخریب بقاء متبرکه تشیع و در کل کافر خواندن آنها نمونه هایی بر اثبات این دشمنی و تعارض است. دشمنی و تعارضی که شروع کننده ی آن، نه در سوریه و نه در عراق، شیعیان یا علویان نبودند. اما داعش این خصوصیت را هویت ابتدایی خود دانسته و حتی در سوریه با اسد به بهانه ی علوی بودن او به معارضه پرداخت.

تشکیل دولت اسلامی در عراق و شام توسط گروه تکفیری داعش مطمئناً با چالش حضور شیعیان در این منطقه مواجه است که نتیجه ی طبیعی این رخداد عدم ثبات و نرسیدن به نتیجه ی مطلوب، یعنی تشکیل دولت است. لذا در ابتدایی ترین روش برای حل این معضل، داعش تصمیم به قتل عام و حذف کامل شیعیان به عنوان جبهه ی مخالف عقیدتی و استراتژیک گرفته است.

اما مواجهه ی علمای تشیع با داعش قابل توجه است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خود مورخ ۱۴ خرداد ۹۳، مسئله ی داعش و تکفیری ها را مسئله ی «فرعی» دانسته و عامه ی مسلمین و علمای شیعه و سنی را از مواجهه ی با آن به عنوان دشمن اصلی بر حذر داشتند. ضمن این گفته، ایشان «آمریکا» را دشمن اصلی جهان اسلام دانسته و افکار مسلمین را به این مهم متوجه کردند.2

«آیت الله سیستانی» پس از حمله ی داعش به مناطق سنی نشین عراق و پیش روی آن به سمت جنوب کشور، فتوایی صادر کردند که آنچه از فتوای اخیر ایشان به جهاد کفائی فهمیده می شود این سه مورد : اولاً دفاع از عراق و وحدت آن، ثانیاً حفظ یکپارچگی عراق به گونه ای که قابل تجزیه نباشد و ثالثاً مشارکت تمام طوایف و ادیان اعم از شیعی و سنی و مسیحی و عرب و کرد و ترکمان در این ماموریت بزرگ.

پس از این فتوا و پیش دستی عالم شیعی در مواجهه ی عقلانی و دینی با داعش، همه ی علمای شیعه از بیانات رهبری انقلاب اسلامی ایران و آیت الله سیستانی حمایت کرده و بر لزوم تبعیت از آن تاکید کردند.3 با اینکه اهداف اصلی ترور و جنایت توسط داعش، شیعیان هستند، این نوع مواجهه ی همگانی و غیر طایفه ای می تواند در دادن وجهه ی مدافع و خیرخواهی همه ی مسلمین و به تبع آن جلوگیری از تخریب چهره ی اسلام کمک بسزایی کند.

اهل سنت و مسئله ی داعش

شروع حرکت داعش در سوریه و عراق توسط عده ای از علمای اهل سنت، «انقلاب مردم سنی» در این دو کشور خوانده شد. مفتی «القرضاوی»4، حرکت داعش در سوریه را انقلاب خواند و بر لزوم حمایت همه جانبه از آن تاکید کرد. در عراق هم داعش مورد حمایت فتاوای کسانی همچون «حارث الضاری» و «رافع الرفاعی»5 قرار گرفت. در بین علمای اهل سنت ایران، اما این حمایت خیلی ضعیف و تنها از جانب یک نفر صورت گرفت. اما در صحنه ی واقعی جنگ چه می گذرد؟

در برهه ی ابتدایی حرکت داعش در سوریه، این گروه خود را حامی منافع اهل تسنن در مقابل دولت اسد معرفی کردند و با اقداماتی سعی در اثبات این مدعا داشتند، اما پس از ناکامی در عمل به وعده ها و ارتکاب جنایات هولناک علیه شیعه و سنی و مسیحی، بدنه ی مردمی خود را روز به روز از دست داد تا اینکه به ناچار برای تجدید قوا و نیرو، خود را وارد کشور عراق و عملیات در این کشور کرد.

در عراق هم پس از پیروزی دوباره ی حزب نوری المالکی در انتخابات، داعش به ادعای باز پس ستاندن حقوق ضایع شده ی اهل تسنن عراق از حکام شیعی، کار خود را شروع کرد. در همین اثنا جنایات دیگری از آنها سر زد که انزجار و تنفر عامه ی مردم را در پی داشت.

داعش که با توجه به خواستگاه اصلی خود، یعنی سرویس های اطلاعاتی آمریکایی و دلارهای نفتی عربستان، رسالت اسلام هراسی را بر عهده ی خود می بیند، با نام دولت اسلامی دست به جنایات متفاوتی می زند و صفحات اینترنت و شبکه های تلویزیونی جهان را با خوراک ضد اسلامی  خود تغذیه می کند.

در وهله ی اول، یک ناظر جهانی آنچه را می بیند به پای اسلام و رسول الله (ص) می گذارد چراکه در هر عکس و فیلمی که از جنایت داعش دیده می شود، کلمه ی توحیدی لا اله الا الله و نبوت پیامبر اسلام(ص) بر پرچم آن به چشم می خورد. لذا تا اینجا هرچه هست بر ضد اسلام و پیامبر اسلام(ص) رقم می خورد اما این تازه ابتدای برداشت های یک مخاطب است. پس از اندکی تامل، ناظران جهانی سر پیکان خود را به سمت اهل تسنن نشانه می روند و آنها را به عنوان خواستگاه داعش به شمار می آورند. به دو دلیل، اولاً در خاطر مردم جهان و مخصوصاً غیر مسلمانان، طالبان و القاعده نیز به عنوان گروه های سنی معرفی شدند و داعش سومین گروه سنی قلمداد می گردد که دست به جنایت و قتل و غارت زده است و تهدیدی برای صلح جهانی به حساب می آید، ثانیاً حمایت های افراد معدودی از مفتیان عربستانی در تقویت ظن افراطی گری و خشونت طلبی اهل تسنن مأثر خواهد بود. اما این سوال مطرح است که آیا داعش نمایندگی اهل تسنن را بر عهده دارد و اقدامات آن به نفع ایشان است؟

سود و ضرر داعش برای اهل تسنن

شاید در ظاهر قضیه چنان که قبلا گفته شد، قسمتی از مردم سوریه و عراق نسبت به اعمال حکام خود متاثر و ناراضی باشند و یا بخشی از مردم به نتیجه ی انتخابات عراق معترض بوده و راه غیر دموکراتیک را برای رسیدن به خواسته ها برگزینند و داعش با موج سواری بر این مطالبات بتواند برای خود نیرو جذب کند و شهرها را فتح کند اما آنچه در واقعیت جنگ ها دیده می شود، نقشه ی تکراری تکفیر و اختلاف بین شیعه و سنی و از طرف دیگر، نیل به قدرت نیروی دیگری مثل طالبان، این بار در عراق و سوریه و باز شدن پای نظامی آمریکا در منطقه مشهود است. این نکته را مردم منطقه، بویژه علما و بزرگان اهل تسنن به درستی دریافته اند.

دیدن جنایات داعش و دیگر گروه های تکفیری علیه خود اهل سنت، مثل ربودن مردم سنی6 در شهرهای مختلف، قتل علمای سنی7 که حاضر به بیعت با خلیفه ی خود خوانده ی داعشی نشدند، حمله ی خون ببار به مسجد اهل تسنن در استان دیالی عراق8 و کشتن بیش از ۷۰ نفر از اهالی مسجد که حاضر به بیعت نگشته بودند و نیز تهدیدات مداوم دیگر علما و مفتیان اهل سنت، همه و همه باعث انزجار روز افزون علمای اهل سنت و پیروان ایشان از داعش می گردد.

نکته ی دیگر در این مورد، برخورد وقیحانه ی داعش با مسئله ی فلسطین و تجاوزات رژیم صهیونیستی به غزه بود، به صورتی که حتی یک گلوله از داعش به سمت اسرائیل شلیک نشد و منابع معتبر از مقدم دانستن جنگ با حماس بر جنگ با یهود توسط مفتیان داعش خبر می دهند. حال آنکه آرمان آزادی فلسطین و قدس شریف در قلب هر مسلمان شیعه و سنی جای دارد و حتی جمهوری اسلامی ایران گوی سبقت را در حمایت از فلسطین و غزه از دیگر حکام منطقه ربوده است.

اقدامات علمای اهل تسنن در مقابل داعش

یکی از بهترین راه های طرد داعش از دامان اسلام و اهل تسنن، مرزبندی واقعی و عملی علمای راستین اهل سنت است که می توانند پیروان خود را هم از پیوستن به رویای دروغین داعش بر حذر دارند.

جماعت علمای اهل سنت عراق ضمن تاکید بر فتوای آیت الله سیستانی و تشکر از وی، از مردم عراق خصوصاً اهل سنت خواستند که سلاح به دست گرفته و از هویت ملی خود دفاع کنند. به گزارش شبکه ی العراقیه «شیخ خالد الملا» رئیس این جماعت از مفتیان خواست تا فتوای حرمت پیوستن به داعش را صادر کنند.

اقدامات تکفیری ها به قدری بر خلاف ادعایشان که خود را عامل به «سنت واقعی» میدانند، بوده است که دیگر بزرگان اهل سنت نیز مراتب انزجار خود را از اقصا نقاط دنیا اعلام کرده اند؛ گروه های مختلف از اهل تسنن و تشیع در کشورهای اروپایی و آمریکایی علیه داعش راهپیمایی کردند. «شیخ محمد امین» از علمای سنی عراق نسبت دادن اقدامات داعش به اهل تسنن را «توهم» خواند! 9 «مظهر الجنابی» نماینده اهل تسنن عراق اعمال داعش را «خدشه به چهره ی اهل سنت» خواند و نتیجه ی کار آنها را تجزیه ی عراق دانست.10

«شیخ ابوبکر احمد» دبیر کل جامعه ی علمای سنت هند گفت: داعش و خلیفه ی خود ساخته ی آن نماینده ی اسلام نیستند و اینها دشمن انسانیتند.11 «ماموستا خالدی» امام جمعه ی شهر سنی نشین بیجار با اشاره به سربریدن 12 عالم سنی توسط داعش مراتب انزجار خود را از آنها اعلام کرد.12

برائت عمومی اهل سنت، آغاز نابودی داعش و داعشی گری

بزرگترین چالش مقابل اهل سنت، تکثیر این گروه تروریستی در دامن مفهوم والایی به نام سنت پیامبر(ص) است. جامعه ی اسلامی و مسلمانان تا کنون بارها و بارها به خاطر وجود گروه های تندرویی مثل طالبان، القاعده و اکنون داعش رنج دیده است و علیه خود در دنیا تبلیغات گسترده ای را تجربه کرده است، حال آنکه به فرموده ی مقام معظم رهبری، دشمن اصلی که اینها را تقویت می کند، آمریکا و سرویس های امنیتی آن است. هوشیاری همه ی مسلمانان، علی الخصوص اهل سنت و علمای آن می تواند داعش را از یک گروه «آزادی بخش» و «انقلابی» در ذهن بعضی از جوانان سنی که امکان جذب به این گروه تکفیری دارند خارج کرده و حجاب غفلت و تبلیغات مسموم فرهنگی شبکه های عرب زبان و انگلیسی حامی آنها را بردارند. چرا که همان طور «کامل ابوجابر» وزیر خارجه ی سابق اردن گفته است، داعش حمله ی فرهنگی و عقیدتی است.

هرچند حکام مرتجع و حامیان دیروز داعش و دیگر تکفیری ها تغییر رویه بدهند و حالا که داعش حتی حکم به تخریب کعبه و فتح مکه داده است، سیاست خود را تغییر داده و به فکر از بین بردن آنها، هم نوا با آمریکا بیافتند، مردم مطمئناً فریب این تزویر را نخورده و بسته به قدرت نفوذ و پیروی از علمای دینی خود عمل خواهند کرد.

خیزش معنوی و برائت از داعش توسط علمای اهل تسنن، برای جلوگیری از تکثیر و ازدیاد آن بسیار مفید خواهد بود. علمای اهل تسنن، به همراه مراجع شیعه، با وحدت رویه و نفی هرگونه خشونت و افراطی گری و بسیج توده های مردم پیرو خود می توانند راه را بر پیشروی داعش و نیز حضور دو باره ی نیروی خارجی در منطقه ببندند.

حرکت های برائت جویانه، نقطه ی عطفی برای رسیدن به صلح و آرامش خواهد بود، چنان که «مولوی عبدالحمید»، امام جمعه ی اهل تسنن زاهدان که پیشتر رسانه ها ازقول او داعش را «مردم ستم دیده» خوانده بودند، اخیرا این نقل قول از خود را تکذیب کرده و افراطی گری و خشونت را تقبیح نموده است.13

در جلسه ای که اخیرا در زاهدان و با حضور جمعی از علمای اهل سنت من جمله مولوی عبدالحمید، «نذیر احمد سلامی» نماینده ی اهل سنت سیستان و بلوچستان در مجلس خبرگان، «عبدالغنی بارانی» مدیر حوزه ی علمیه ی اهل تسنن طوبی و جمعی دیگر از علمای اهل تسنن طی بیانیه ی مشترکی، داعش را «خوارج زمان» نامیدند و جداگانه از داعش به عنوان «فرزند نا مشروع کفر» و «ریشه در اسلام آمریکایی» یاد کردند.14

در پایان باید گفت داعش و داعشی گری به اذعان علمای شیعه و سنی، خدشه بر چهره ی اسلام راستین است و در دایره ی اسلام تعریف نمی شود. لازمه ی عزت دنیای اسلام و فرق اسلامی «استقلال و عقلانیت» است که مطمئناً این مهم با حضور دوباره ی نیروهای خارجی نقض خواهد شد، حال آنکه با اتحاد و هوشمندی علمای شیعه و سنی اولاً می توان از تکثیر بیش از پیش داعش جلوگیری کرد و ثانیاً راه را بر حضور دوباره ی آمریکا و شرکای جهانی اش در منطقه که به گفته ی هیلاری کلینتون در ابتدا به قصد کنترل نفتی منطقه و تأمین امنیت اسرائیل دست به چنین کاری زدند، را بست. نکته ی دیگری هم هست و آن کاهش اقبال مسلمانان و تازه مسلمانان جهان به اهل سنت و مخصوصاً به سلفی گری و وهابیت است که دلیلش، نمایندگی ایشان توسط داعش و دیگر تکفیری هاست. همچنان که «عبدالعزیز العمیری» در سخنانی اعتراضی خطاب به داعش گفته بود، شما همه ی دنیا را با ما ضد کرده اید!

 ابوالفضل شفیعی

 منابع:

1-  در خاطرات کلینتون افشا شد ؛ نقش آمریکا در ظهور داعش، واحد مرکزی خبر، 13/05/1393

2-  بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست و پنجمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی، 14/03/1393

3-  حمایت مراجع و حوزه علمیه قم از حکم جهاد مرجعیت شیعه در عراق، خبرگزاری فارس، 03/04/1393

4-  دفاع علمای اهل سنت از فتوای آیت الله سیستانی، تسنیم، 13/04/1393

5-  همان

6- داعش ۵۰ نفر از اهل سنت عراق را در غرب کرکوک ربود، خبرگزاری فارس، 13/06/1393

7-  اعدام 375 امام جماعت سنی توسط «داعش»، شیعه آن لاین، 05/11/1392

8-  داعش مسئولیت حمله به مسجد «مصعب بن عمیر» را بر عهده گرفت، خبرگزاری مهر، 03/06/1393

9-  عالم اهل‌سنت: داعش هیچ ارتباطی به اهل تسنن ندارد، مشرق نیوز، 23/03/1393

10-  دفاع علمای اهل سنت از فتوای آیت الله سیستانی، تسنیم، 13/04/1393

11-  یک رهبری مذهبی هند علیه داعش فتوا صادر کرد، شفقنا، 09/06/1393

12-   گروه های تندرو و تکفیری هیچ ارتباطی با اهل سنت ندارند، ایرنا، 27/03/1393

13-  مولوی عبدالحمید حمایت از داعش را تکذیب کرد، پانا، 05/05/1393

14-  علمای اهل سنت چگونه طراحی رسانه‌ای درباره عراق را با شکست روبه‌رو کردند، جهان نیوز، 25/06/1393