جایگاه دانش و کتاب از منظر پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم 

توجّه اسلام به حفظ و گسترش میراث علمی، جایگاه والای دانش و کتاب را از دیدگاه این دین مبین نشان می‏دهد. از رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم روایت‌شده است که فرمود: «هرگاه که مؤمنی از دنیا برود و یک ورق از خود بر جای گذارد که در آن دانشی مکتوب است، همان برگه در روز قیامت، میان او و آتش، پوشش و مانعی خواهد بود».

سفارش امام حسن علیه‏السلام به نگارش آثار علمی

کتاب وسیله‏ای است که دانش بشری به مدد آن از تباه شدن مصون می‏ماند و به آیندگان منتقل می‏شود. ازاین‌رو پیشوایان معصوم علیه‏السلام توجه ویژه‏ای به فرهنگ مکتوب داشتند و همواره پیروان خویش را به حفظ دانش و نوشتن آن سفارش می‏فرمودند. در حدیث می‏خوانیم که امام حسن مجتبی علیه‏السلام فرزندان و برادرزادگان خویش را جمع کردند و در زمینه دانش‏اندوزی و نگارش آثار علمی چنین توصیه فرمودند: «شما کوچک‏ترهای قوم هستید و به‌زودی بزرگانِ قوم خواهید شد. پس دانش بیاموزید. هرکس از شما نتواند علم را حفظ کند و به خاطر بسپارد، آن را بنویسد و در خانه‏اش قرار دهد».
کتاب، تسلی‌دهنده روح

بی‏گمان، هیچ ذخیره و میراثی سودمندتر و باارزش‌تر از کتاب نیست؛ چراکه کتاب، مایه آرامش روحی انسان است. حضرت علی علیه‏السلام فرمودند: «کسی که به کتاب‏ها تسلّی و آرامش بیابد، هرگز آرامش را از دست نخواهد داد.» کتاب همدمی است که اندوه را می‏زداید و مطالعه کننده را از تنهایی درمی‌آورد و به او حکمت‏های جان‏پرور می‏آموزد.

کتاب و کتاب‌خوانی از منظر مقام معظم رهبری

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله‏ درباره وضعیت کتاب و کتاب‏خوانی در کشور، دردِ دل‏ها و رهنمودهایی دارد که راهگشا و شنیدنی است. ایشان در این زمینه می‏فرمایند: «من هرزمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می‏افتم، قلبا غمگین و متأسف می‏شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان، رواج و توسعه و حضورداشته باشد. اگر به دلیل پرچم‌داری تفکر اسلامی و حاکمیت اسلام به‌حساب بیاورید، این معنا صدق می‏کند؛ چون اسلام به کتاب خواندن و نوشتن، خیلی اهمیت می‏دهد. اگر هر منصفی به بیانات نبیّ مکرم اسلام و ائمه علیه‏السلام و پیشوایان اسلام نگاه کند و ببیند که این‌ها در چه زمانی به کتاب و کتاب‌خوانی دعوت می‏کردند و فرامی‌خواندند، همه افسانه‏ها از ذهنش شسته خواهد شد».

نقش آموزش‌وپرورش در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی

آموزش‌وپرورش به‌عنوان بزرگ‏ترین مجموعه آموزشی کشور، می‏تواند با بسترسازی بنیادین و برنامه‏ریزی دقیق و بلندمدت، علاقه به کتاب و کتاب‌خوانی را در بین نسل جوان و نوجوان تقویت نماید. اگر در برنامه آموزشی کشورهای پیشرفته تأمل‌کنیم متوجه می‏شویم که فرهنگ‏سازی برای مطالعه را از آموزش‌وپرورش آغاز می‏نمایند. بنابراین ضروری به نظر می‏رسد که با بهره‏گیری از مشاوران و روان‏شناسان برجسته، فرهنگ مطالعه و کتاب‏خوانی در شخصیت کودکان مستحکم و بنیادین گردد. مطمئن باشیم که اگر زمینه ترویج فرهنگ کتاب‏خوانی را در آموزش‌وپرورش ایجاد کنیم، دیری نمی‏پاید که جامعه‏ای کتاب‌خوان و توسعه‌یافته خواهیم داشت و ثمره آن پیشرفت همه‏جانبه کشور خواهد بود.

اما متأسفانه وضعیت فعلی آموزش‌وپرورش ما در حوزه ترویج فرهنگ مطالعه ایدئال نیست. طبق آمار حدود 60 درصد از مدارس سطح کشور حتی کتابخانه هم ندارند! البته باید از مسئولین استانی آموزش‌وپرورش، درباره این آمار در همدان نیز سؤال پرسید. اما علاوه بر وجود کتابخانه، نگاه عمیق به مسئله فرهنگ مطالعه و ترویج و تشویق دانش آموزان به مطالعه کتاب‌های مفید غبر درسی، لازمه این روزهای مدارس ما هست. به نظر می‌رسد رویه‌ای که متأسفانه در نظام فعلی آموزش‌وپرورش وجود دارد، این خروجی را در پی دارد که تمام تمرکز، وقت و دغدغه دانش آموزان، صرف کتاب‌های درسی‌شان می‌شود. کتاب‌هایی که بعضاً از سطح علمی و آموزشی خوبی هم برخوردار نیستند. اما باید مدارس ما به دانش آموزان یاد بدهد، علاوه بر دروس اصلی، برای رشد فکری، علمی و عقیدتی خودشان از طریق مطالعات غیردرسی اقدام کنند.

مجموعه‌های مردمی و فرهنگ مطالعه

یکی از روزنه‌های امید برای گسترش فرهنگ به‌صورت عام، و فرهنگ مطالعه به‌صورت خاص، مجموعه‌های خودجوش و دغدغه مند مردمی هستند. مجموعه‌هایی که از دل مردم پدید آمده‌اند و در دل مردم باقی‌مانده‌اند. بیشترین تأثیر و نقش در مردم را هم همین مجموعه‌ها دارند. مجموعه‌هایی که در استان همدان نیز به‌خوبی ایفا نقش می‌کنند. در حوزه فرهنگ مطالعه نیز، این مجموعه‌ها بایستی خیلی جدی‌تر و پررنگ‌تر وظیفه‌شان را انجام دهند. شاید بتوان گفت اولین گامی که هر مجموعه برای رسیدن به فرهنگ ایده آل مطالعه در جامعه باید بردارد، اهل مطالعه بودن افرادی که در رأس مجموعه‌ها هستند، است. مدیران مجموعه‌ها، مسئولین و رده دار های مجموعه‌ها باید کتاب‌خوان‌ترین افراد مجموعه‌شان باشند تا این فرهنگ در بین دیگر اعضا نیز رخنه کند. گام بعدی، داشتن برنامه برای نهادینه کردن فرهنگ مطالعه است. مسئولین مجموعه‌ها بایستی با شناخت اعضای مجموعه خود و محیط و ویژگی‌های مربوط با اعضایشان برای تثبیت کتاب‌خوانی برنامه جدی و عملی داشته باشند. مثلاً طراحی سیر مطالعاتی، برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی و برنامه‌های دیگر.

اجرا کردن مستمر و دنباله‌دار این برنامه‌ها، هرچند برنامه‌ها ضعیف باشند، اثر زیاد و خوبی به دنبال خواهد داشت.