طرح هدفمندی یارانه ها بزرگترین جراحی اقتصاد ایران در80سال گذشته دانسته می¬شد.لایحه آن در دولت دهم به مجلس شورای اسلامی رفت و سر انجام برنامه هدفندی یارانه ها در دی ماه سال89 عملی شد.اما این برنامه ازهمان ماههای نخست باچالش جدی روبرو شد و اکنون با موضوع حذف دهک های پردرآمد بگونه ای شکست و عقب نشینی در این بر نامه نمودار شده است.علل شکست و عدم موفقیت مورد انتظارطرح هدفمندی چیست؟این نکته روشن است که اصولادریک اقتصاد سالم،دادن یارانه توجیهی ندارد چه پرداخت مستقیم وچه غیرمستقیم بنابراین اگردراقتصاد ایران یارانه ازچنددهه قبل به طورغیر مستقیم-یعنی پرداخت براساس مصرف- وپس ازاجرای هدفمندی حالت دوگانه (هم به«مصرف» هم«سرانه»)به وجود آمد پس نشان از بیماری اقتصاد ایران است که درهرحال ازپرداخت یارانه تا آینده ای نا معلوم گریزی نیست. بنا براین اصل طرح هدفمندی چیزی را ابداع نمی کرد بلکه روش پرداخت را تغییر می داد و اگر لایحه اولیه دولت به تصویب میرسید چیز دیگری غیر وضع حال حاضر به پیش می آمد.

لایحه اولیه دولت اجرای هدفمندی را به یکباره می¬خواست ومعتقدبود نتایج آن با اجرای مرحله به مرحله از لحاظ تورم تفاوت چندانی نخواهد داشت اما چیزی که در نهایت تصویب شد با لایحه نخستین تفاوت ماهوی چرا که پرداخت یارانه بخشی مستقیم وبخشی همچنان غیر مستقیم باقی ماند که نه رومی رومی بود نه زنگی زنگ! به عنوان مثال درمورد نان دولت می¬بایست هم پرداخت مستقیم به مردم داشته باشد هم پرداخت غیر مستقیم (یارانه بنزین نیز تا قبل از سقوط قیمت نفت همین حالت را داشت اما با افزایش قیمت بنزین به1000تومان از یک سو وکاهش قیمت نفت در سطح جهانی تا حدودی تفاوت قیمت رفع شده است) اما در مورد بسیاری از کالاهایی که مشمول هدفمندی شدند همچنان دو روش پرداخت مستقیم و غیر مستقیم از در آمدهای عمومی کشور مثل فروش نفت ادامه دارد

درحالیکه خواست اولیه دولت حذف کامل پرداخت غیر مستقیم وآزاد شدن قیمت ها در حدواقعی و بازپرداخت درآمد،به بخش تولید ومردم بود اما این قانون ناقص که همانند جراحی نیمه کاره ای بود که عدم انجام آن به مراتب بهتر از انجام آن است با عث شد که اهداف هدفمندی به صورت کوتاه مدت ظاهرشود وبا بالارفتن تورم،آن آثار مثبت نیز محو شود و اوضاع تا حدود زیادی به حالت اول باز گردد هم قاچاق کالابه خصوص سوخت به خارج از کشوراز سرگرفته شدوهم صرفه جویی محقق نشد.بنا براین قانون هدفمندی یارانه ها از ابتدا با تغییری که در شکل و محتوای آن انجام شد ناقص متولد شد وعمل¬کرد آن نیز نا قص بود. این جراحی نیمه کاره باعث اختلاف مجریه(دولت احمدی نژاد) و مقننه نیز شد زیرا مجریه احساس می¬کرد چیزی که خواسته و توان اجرای آن را دارد تغییر یافته و قابلاجرا نیست- واگراجراکرد تحت ملاحظات دیگری بود-واز سویی مجلس معتقد بود که سهم تولید داده نشده است در حالیکه دولت سوختی راکه به واحد های تولیدی می¬داد به قیمت نهایی حساب می¬کرد و باور داشت با این کار سهم تولید نیز داده شده است اما مجلس این را تخطی از قانون میدانست.این اختلاف در دولت یازدهم نیز حل نشد وتا کنون دولت به مصوبات مجلس در دادن سهم تولید از در آمد هدفمندی گردن ننهاده است.

اما نکته ای که نباید فراموش شود این است که با عقب نشینی از طرخ هدفمندی، یارانه از اقتصاد ایران حذف نمی¬شود وبه طور غیر مستقیم پرداخت خواهد شد که همان بی عدالتی و تجمیع ثرت در اقشاری از جامعه را در پی خواهد داشت.بنابراین دعوای فعلی  دولت و مجلس بیشتر وجه سیاسی دارد به خصوص از سوی دولت که تا کنون مواضع متناقض دراین زمینه داشته است.

حسن رحیمی روشن* عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بوعلی سینا

انتها پیام/م