به گزارش صدای دانشجو امروزه سیاستگذاران ایران از مجلس ودولت پرسش‌های اساسی درمورد چگونگی ارتباط مالی وتجاری با کشورها وشرکت‌های چند ملیتی وسرمایه گذاران بزرگ دارند.در پاسخ به این پرسش ها نیز دو گفتمان اقتصادی در کشور وجود دارد وهردو گفتمان نیز معتقدند با سیاستهای گفته شده آن‌ها رفاه،عدالت وامنیت اقتصادی ایران بهبود پیدا می‌کند که در اینجا از چهار بعد دو گفتمان تجارت آزاد وتجارت هدفمند را بررسی می کنیم.

در گفتمان تجارت آزاد مسئله اصلی این است که تجارت تا حد ممکن آزاد از قوانین ونظارت حکومتی باشد، اما در گفتمان تجارت هدفمند موضوع عمده این است که معاملات مالی وکالایی با خارج متناسب با اهداف تعیین شده برای پیشرفت اقتصادی تنظیم شودودراین زمینه از نظارت وقوانین حکومتی استفاده شود.چهار موضوع مورد بحث بین دو گفتمان به شرح زیر است:

1- مزیت نسبی

2- رقابت وکیفیت

3- جذب سرمایه‌گذاری خارجی

4- انتقال فناوری

• مزیت نسبی:استدلال گفتمان تجارت آزاد این است که هر کشوری در تولید کالاهای خاصی توانایی بیشتری دارد، باید کمیت وکیفیت تولیدات خودرا دراین حوزه‌ها افزایش دهد تا بتوند با درآمد حاصل از آن دیگر نیازهای خودرا از طریق واردات تامین کند

• با این هدف تقسیم کاری بین کشورهای جهان صورت می‌گیرد وچون هرکشور متناسب با استعداد یا مزیت نسبی خود کار می‌کند پس کیفیت کالاها بالا است وهزینه تولید کم می‌شود، درنتیجه قیمت مناسب است واگر تجارت بدون موانع گمرکی باشد باعث می‌شود تا افراددر تمام جهان کالاهای با کیفیت وبا قیمت مناسب استفاده کنند ورفاه کل جهان افزایش پیدا کند. اما این استدلال با وجود ساختار زیبای خود یک مشکل اساسی دارد .طرفداران گفتمان تجارت هدفمند  معتقدند درست است که اگر هرکشور متناسب با مزیت اقتصادی خود تولید کند برای کل جهان مناسب است، اما پرسش مهم این است که آیا مزیت نسبی در هرکشوری در طول زمان ثابت است؟درجواب باید گفت که به‌جز مزیت جغرافیای سیاسی دیگر هیچ مزیت دیگری ثابت باقی نمی‌ماند.برای نمونه  ایران در بعضی از محصولات کشاورزی مانند زعفران وانار مزیت نسبی دارد، اما می تواند با تربیت نیروی انسانی مناسب و ایجاد زیرساخت های لازم در سطح جهانی در تولید محصولاتی همچون خودور ولوازم الکترونیک نیزمزیت برای خود ایجاد کند. علاوه براین محصولاتی وجود دارند که که اصطلاحا محصولات راهبردی خوانده می‌شوند مانند گندم برنج،روغن وبعضی از داروها ویا صنایع دفاعی ونظامی که حیاط سیاسی واجتماعی یک ملت به این محصولات اولیه ضروری وابسته است.
• گفتمان تجارت هدفمند به دنبال این است که تولیدات مزیت دار خودرا متنوع ترکند تا ثروت ورفاه بیشتری را برای کشور خود فراهم کند.هرچند ممکن است در کوتاه مدت کالاهایی با کیفیت‌کمتر وقیمت بالاتر از سطح جهانی مصرف کند.در واقع دراین نظریه گفته می‌شود هر ملت برای رسیدن به ثروت ورفاه بیشتر در آینده بایددرکوتاه مدت رفاه خودرا کم کند.تجربه‌ی کشورهایی همچون کره جنوبی و چین نیز همین فرآیندرا تایید می‌کند.

• رقابت جهانی وخصوصی سازی:درشرایط رقابت جهانی،شرکت‌های خصوصی درسطح جهان برای حفظ یا گسترش مشتریان خود مجبور می‌شوند محصولات وخدمات خودرا با کیفیت بالاتر وقیمت کمتر عرضه کنند.
• این اتفاق درصورتی بهتربه وقوع می‌پیوندد که مرزها تا حد ممکن آزاد باشد وموانع گمرکی وجود نداشته باشد.بنابراین طرفداران تجارت آزاد مدافع سرسخت کاهش تعرفه‌های گمرکی(مالیات برواردات) هستند.اما دونکته دربین گفتمان تجارت آزاد مورد غفلت قرارمی‌گیرداول این که شرکت‌های بزرگ چند ملیتی اجازه رشد وبزرگ شدن شرکت‌های کوچک در دیگرکشور ها را نمی‌دهند وعلاوه براین می‌توان رقابت رادرون یک کشور وبه صورت رقابت بین بنگاهی پیاده کرد.دراین صورت است که بنگاه‌های داخلی یک کشور باهم رقابت کرده وهرکدام سعی می‌کنند کالاها وخدمات خودرا با کیفیت بهتر وقیمت ارزان‌تر ارائه دهند.
• تجارت هدفمند پیرو این مطلب است ایجاد رقابت بین بنگاهی در درون کشور وایجاد مانع برای شرکت‌های بزرگ چند ملیتی برای ورود به کشور باعث می‌شودشرکتهای کوچک داخلی دررقابت باهم بزگتر وبا کیفیت تر شوند وبه تدریج وارد بازار های جهانی نیز شوند وبدین ترتیب علاوه براین که محصولات وخدمات با کیفیت به مصرف کنندگان داخلی عرضه خواهدشد، باعث می‌شود تا اشتغال پایدار نیز برای کسانی که مهارت دارند ودارای تحصیلات دانشگاهی هستند ایجاد شود.
• برای نمونه درایران دولت ومجلس با حمایت از شرکت‌های داخلی تولید کننده لوازم خانگی می توانند بین شرکت‌های تولیدی که درایران فعالیت می‌کنند رقابت ایجاد کند.با رقابت درون کشوری کالای باکیفیت مصرف می‌کنیم وصادرات خواهیم داشت وعلاوه براین اشتغال لازم هم برای جمعیت خود ایجاد می‌کنیم.

• انتقال فناوری:مدافعان تجارت هدفمند می گویند انتقال فناوری باید کامل وبا تمام مراحلش باشدتا موجب تولید ثروت شود، زیرا دراقتصاد دانش بنیان اگر کشوری توانایی گسترش وخلق فناوری را داشته باشد می‌تواند درآمد وثروت بیشتری را برای جامعه خودکسب کند.اما پیروان تجارت آزاد بدون توجه به انتقال کامل فناوری معتقدند با تعامل کشورهای صنعتی با کشورهای غیر صنعتی به تدریج فناوری‌های‌ برتر انتقال پیدا می‌کند.اما دراین نگاه به جزئیات انتقال فناوری توجه نمی‌شود.
• درواقع انتقال فناوری 4مرحله دارد،1- انتقال مبانی علمی فناوری 2- انتقال روش ساخت فناوری 3- انتقال مهارت استفاده از فناوری 4- مدیریت کلان فناوری برای این که فناوری درسطح تجاری استفاده شود. درایران بعداز  40سالی که از همکاری خودروسازان داخلی با شرکت‌های خارجی می‌گذرد اما هنوز هیچ کدام از 4سطح کسب فناوری در صنعت خودروسازی ایران نهادینه نشده است.یک دلیل این است که اساسا شرکت‌های بزرگ برای خود رقیب سازی نمی‌کنند ومعمولافناوری را دیر وناقص به شرکت‌های دیگر انتقال می‌دهند.درواقع ایران باید به هر 4مرحله انتقال فناوری توجه کافی داشته باشد وگرنه با مونتاژکاری هرگز نمی تواند درتولیدات خود دست به نوآوری بزند و همیشه به فناوری کشورهای دیگر وابسته خواهدبود.دراین موضوع گفتمان تجارت هدفمند توجه بیشتر خودرا در جزئیات انتقال وانتقال کامل فناوری میدهد، اما گفتمان تجارت آزاد بیشتر توجه خودرا صرف توجه به ارتباط با شرکتهای پیشرفته می‌کند وزیاد در جزئیات سختگیری نمی‌کند وتا به حال با عمل کردن به دستور العمل‌های گفتمان تجارت آزاد نتوانسته‌ایم وابستگی در فناوری را قطع کنیم.

• سرمایه گذاری:در گفتمان تجارت هدفمندجذب منابع مالی از کشورها یا شرکت‌های ثروتمند اگر دو شرط را رعایت کند،می تواند منافع ملی ایران را تامین کند.اولین شرط  این است که طلبها یا پروژه‌های خارجی موجب افزایش وابستگی نشود وزمینه را برای تهدید اقتصادی و ناامنی اقتصادی فراهم نکند واز طرفی شرط دوم این است‌که درجذب سرمایه پیوست‌های انتقال فناوری وتقویت شرکت‌های داخلی نیز رعایت شود.تفاوت اصلی دوگفتمان نیز دراین است که گفتمان تجارت هدفمند منافع بلند مدت ومیان مدت را درنظری می‌گیرد اما گفتمان تجارت آزاد فقط به منافع کوتاه مدت توجه دارد ومعمولا منافع بلند مدت را از دست می‌دهد.

با توجه به این که درکشور با مشکل کمبود شغل مواجه هستیم واز طرفی با تضعیف قدرت خرید مردم، باید به فکر افزایش درآمدها همراه با کاهش تورم باشیم وهمچنین اشتغال را درکشور به سطح مطلوب برسانیم ولی متاسفانه با تقلید از نظریات غربی وبدون توجه به اقتضائات بومی کشورمان نظریاتی را برای مدیریت اقتصاد کشور مطرح می‌کنیم که نتیجه آن تامین نشدن منافع ملی است.گفتمان تجارت آزاد نیز حاصل همین تفکر تقلیدی است.

نویسنده: محسن بیگی-دانشجوی کارشناسی اقتصاد و معاون سابق علمی بسیج دانشجویی دانشگاه بوعلی سینا