چندسالی است که جمهوری اسلامی ایران متهم به سکوت و مصلحت محوری  و زیر پا گذاشتن ارزش ها و اصول به بهانه همکاری استراتژیک با چین میشود.

منابع غیر رسمی جمعیت مسلمانان چینی را بین 70 تا 100 میلیون تخمین میزنند که به 10 قوم  تقسیم میشوند؛اویغور ها و هویی ها از مهمترین و پرجمعیت ترین اقلیت های مسلمان هستند. ایغور ها بطور نسبی 50 درصد مسلمانان را تشکیل میدهند و هویی ها 40 درصد را.مسلمانان چینی در اقصی نقاط این کشور حضور دارند اعم از شمال،جنوب و غرب چین در حال زندگی هستند.

آنچه که در رسانه ها نشان از نسل کشی و آزار و اذیت مسلمانان در چین نشان داده میشود، ماجرای مسلمانان اویغور است که در غرب این کشور در ایالت سین کیانگ یا ترکستان شرقی ساکن هستند.

چرایی درگیری حکومت مرکزی با اویغور ها حائز اهمیت است. چالش حکومت چین با مسلمانان اویغور از زمان تشکیل دو گروه جدایی طلب «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» و «کنگره جهانی اویگور» شروع میشود. گروه اسلامی ترکستان شرقی  یک جنبش تروریستی  است که از نیروهای تکفیری اویغور در غرب چین تشکیل شده است. اکثر نیروهای عضو این جنبش در استان سین کیانگ چین حضور دارند اما حوزه فعالیت این گروه تروریستی تنها به چین خلاصه نشده و مناطقی از کشورهای افغانستان، سوریه و روسیه را شامل می‌شوداین گروه که شاخه ای از القاعده محسوب میشود در سوریه هم با حدود 5000 نیرو نظامی علیه حکومت بشار اسد و جمهوری اسلامی ایران مبارزه کرد .این گروه ها که بشدت مورد حمایت ترکیه ، عربستان و آمریکا هستند خواستار جدایی خود از حکومت مرکزی و ایجاد یک کشور مستقل میباشند. این گروه ها با توجه به حمایت هایی که از جانب کشورهای ذکر شده میشوند ، بصورت مبارزات مسلحانه خواستار جدایی خود از حکومت مرکزی هستند. به نحوی که سازمان جدایی‌طلب ترکستان شرقی در کنفرانس دسامبر 1999 میلادی در استانبول ترکیه، اعلام کرد که از این پس، سازمان جدایی‌طلب ترکستان شرقی خط‌مشی مبارزه مسلحانه را برای تشکیل دولت مستقل در ترکستان شرقی دنبال خواهد کرد. برای تحقق این هدف، سازمان جدایی‌طلب ترکستان شرقی، شمار زیادی از عناصر خود را برای دیدن دوره‌های نظامی و میدانی به افغانستان، چچن و منطقه کشمیر و سوریه اعزام کرد و با کمک تجار اویغوری مقیم عربستان سعودی، مقادیر زیادی سلاح و تسلیحات و تجهیزات نظامی از ریاض خریداری کرد.

نکته قابل توجه بعضی گزارشگرها از اویغور به این مسئله اشاره دارد که هویت ترکی بر اسلامی بودن اویغورها غالب است و به نوعی اویغور های ترکستان شرقی را میتوان << پان ترک >> های چینی نامید و به همین دلیل است که ترکیه بشدت از این گروه های جدایی طلب حمایت میکند.

از نکات حائز اهمیت دیگر چرایی مانور و اعتراضات غربی ها به برخورد های شدید و امنیتی علیه مسلمانان اویغور است.ایالت سین کیانگ منطقه ای استراتژیک است که هم در مسیر یک کمربند و یک جاده قرار دارد و هم دارای منابع غنی معدنی و نفت و گاز است. بخش زیادی از خط لوله 3000 کیلومتری قزاقستان - چین که قرار است سالانه 20 میلیون تن نفت خام دریای خزر را حمل می کند، از سین کیانگ میگذرد و تولید گاز طبیعی در این ایالت باعث شده که سین کیانگ رتبه نخست را در این کشور در اختیار بگیرد. تجارت خارجی در این منطقه به رقم 22 میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در سال رسیده است. برهمین اساس است جدایی سین کیانگ میتواند ضربه ای اقتصادی به چین باشد و با ایجاد یک کشور مستقل تکفیری ، امنیت آسیای شرقی مختل شود و زمینه حضور نظامی و مداخله جویانه غرب در آسیای شرقی فراهم شود.

رویکرد مطلوب  جمهوری اسلامی ایران نه به مشابه ترکیه به صورت سینوسی و هرزگاهی است که یکبار سکوت کند و باردیگر صدای اعتراض خود را بالا ببرد و نه مشابه غرب که تمام اتفاقات را یکنجانبه و یکسویه تحلیل و محکوم کند است.علیرغم اینکه ایغور های جدایی طلب بصورت مسلحانه و در قالب تیم های تروریستی امنیت سین کیانگ را مختل کرده و بعضا در سوریه علیه حکومت قانونی اسد و جمهوری اسلامی جنگیده اند، اما نمیشود این چند هزار افراد تکفیری را به کل مسلمانان اویغوری تعمیم داد.بعضا مشاهده میشود که مقابله با تروریست های ترکستانی باعث ایجاد آزار در مسلمانان عادی اویغور هم شده است و این نیازمند چاره جویی چین برای حل این مسئله است.البته جنبش های بیرون آمده از مسلمانان اویغور و افراد سرشناس این جنبش نگاه مساعدی به جمهوری اسلامی ایران ندارند و کاملا در تضاد با ما هستند.اما علی ای حال نباید میلیون ها مسلمان اویغوری به یک نگاه تفسیر شوند و جمهوری اسلامی ایران میبایست نگاه های دینی و ارزشی خود را در سین کیانگ ترویج کند تا حجم تنش ها کاهش یابد و با ارائه راهکاری منطقی به کشور چین مانع از بحران زایی افزون در این کشور شود.

امیرمحمد کشاورزیان