به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صدای دانشجو، به نقل از عصرهامون، باتلاق جازموریان، یا جَزْموریان، حوضه‌ای آبریز و دریاچه‌ای به همین نام در جنوب شرقی ایران درجنوب کوه شاهسواران کرمان واقع شده‌است.

حوضهٔ آبریز جازموریان با وسعت ۶۹ هزار و۶۰۰ کیلومتر مربع، از لحاظ تقسیم‌بندی بخشی از حوضهٔ مسدود میانی ایران به شمار می‌آید.
نیمه باختری این حوضه به وسعت35هزار و 600 کیلومتر مربع در استان کرمان و نیمه خاوری آن به وسعت34هزار کیلومتر مربع در استان سیستان و بلوچستان جای دارد.

دشت های حاصل خیز جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان، و دشت های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدوده این حوضهٔ آبریز واقع‌اند. بعضی از این دشت ها مانند دشت جیرفت و رودبار از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به شمار می‌آیند.

حوضهٔ آبریز جازموریان از شمال توسط کوه‌های لاله‌زار، جبال بارز و کوه شهسواران از حوضهٔ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوه‌های زاگرس (کوه‌های بشاگرد) از حوضهٔ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می‌شود.

حدود34هزار و 160 کیلومتر مربع از اراضی این حوضه را مناطق کوهستانی و حدود32هزار و 400 کیلومتر مربع آن را دشت ها و کوهپایه‌ها و حدود3هزار کیلومتر مربع باقی‌مانده را باتلاقها و شوره‌زارها تشکیل می‌دهد.

به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلاب های شدیدی به راه می‌افتد که باعث می شود تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیان های بسیاری به بار می‌آورد.

در اصطلاح محلی پوشش گیاهی را جاز می‌نامند و انبوهی و کثرت آن را موریان می‌گویند، به همین سبب، این ناحیه به «جازموریان» معروف شده است.
هلیل رود و رود بمپور و چشمه عروس به این باتلاق وارد می‌شوند، هلیل رود از کوه‌های کرمان سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری جیرفت به باتلاق می‌پیوندد رود بمپور از مشرق بلوچستان به سوی مشرق باتلاق جاری است و چشمه عروس از کوه لاله زار سرچشمه گرفته و بعد از آبیاری مزرعه‌های رابر به این باتلاق می‌ریزد.
در حوضهٔ آبریز جازموریان آب همه رودخانه‌ها و مسیل ها به هامونِ (دریاچهٔ) جازموریان می‌ریزد، بخش عمده‌ای از زهکشی حوضه را دو رودخانهٔ دائمی هلیل رود و بمپور به عمل می‌آورند. افزون بر این دو رودخانه، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آنها مستقیماً وارد هامون جازموریان می‌شوند.

در این حوضه ۹۱ رودخانهٔ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل‌رود بزرگ‌ترین آنها ست، حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوه‌های استان کرمان و ریزش باران دارد.
کمبود ریزش های جوی و بالا بودن درجه حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کم‌آب فصلی و خشک رود و مسیل درآورده‌است. آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیم های بیابانی به شمار می‌آید.

بلندترین نقطهٔ حوضه که در دیواره‌های کوهستانی شمال آن واقع است، حدود4هزار و 400 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، این ارتفاع در چاله جازموریان در نواحی مرکزی به حدود ۳۵۰ متر کاهش می‌یابد و از آنجا مجدداً در راستای جنوب بر ارتفاع اراضی افزوده می‌شود تا آنکه به بلندیهای بشاگرد ختم می‌شود.

میزان بارش سالانه در بلندیهای شمال حوضهٔ جازموریان میان ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر در نوسان است، در حالی‌که در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود ۱۰۰ میلی‌متر در سال تجاوز نمی‌کند. هرچند حوضهٔ آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضهٔ آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم‌شناسی به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است، به همین علت با وجود محدودیت بارشهای جوی و گرمای توان‌فرسا و تبخیر سالانهٔ بسیار بالا که در بعضی نواحی بیش از 4هزار و 500 میلی‌متر است.

وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه‌ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می شود و به علت شیب کم دریاچه، کوچک‌ترین تغییر در حجم آب آن در سطح وسیعی منعکس می‌شود. سطح هامون جازموریان در مواقعِ پرآبی به حدود3هزار و 300 کیلومترمربع، و درازای آن به حدود ۱۰۰ کیلومتر و پهنای آن به بیش از ۴۵ کیلومتر می‌رسد.

آب هامون جازموریان برخلاف دیگر هامونهای بسته درونی ایران چندان شور نیست، علت این امر را فرورفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه دانسته‌اند.
بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه‌های شنی و آهکی ساخته شده‌است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینی کمک می‌کند. منطقه دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن‌زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه‌های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می‌شود.

برپایهٔ پژوهشهای زمین‌شناسان، هامون جازموریان در دوره‌های اخیر زمین‌شناسی مسدود شده‌ و تا پیش از آن، آب رودخانه‌های هلیل‌رود و بمپور به دریای عمان می‌ریخته است، اما چین‌خوردگی زمین که بر اثر فرو رانشِ پوسته اقیانوسی عمان در شمال مکران صورت گرفته، این منطقه را مسدود ساخته و آن را به صورت هامون کنونی درآورده است؛ در نتیجه، این دو رود محل جدیدی برای آبهای خود یافته، و دریاچهٔ جازموریان را تشکیل داده‌اند.

اما این تالاب در صورتی که فاقد آب باشد، غیر از این که حیات وحش را به طور جدی در معرض نابودی قرار می دهد، عاملی بر ریزگردهای منطقه نیز محسوب می شود.
براساس گزارش سایت تحلیل ایران، مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمان 18شهریور سال گذشته در در آیین گشایش دومین همایش ملی مدیریت پایدار منابع خاک و محیط زیست که در تالار وحدت دانشگاه شهید باهنر این استان برگزار شد، گفته بود که بخش زیادی از ریزگردها در کشور مربوط به تالاب جازموریان است که باید با احیای این تالاب، از مشکلات بعدی جلوگیری کنیم.

محمود صفرزاده ادامه داده با پیگیری های استاندار کرمان، کارگروه ملی احیای تالاب جازموریان تشکیل شده و قرار است ردیف اعتباری لازم برای آن در نظر گرفته شود تا این تالاب احیا شود.
بنا بر گزارش تسنیم، نوذر نخعی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان 16مهر 94 در در جلسه کارگروه گرد و غبار و احیا تالاب جازموریان آثار ناشی از ریزگردهای تالاب جازموریان را از ۳ عامل اصلی تهدید سلامت مردم استان کرمان اعلام کرد.

محمدنعیم امینی فرد رئیس مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی در این خصوص به خبرنگار عصرهامون گفت: سرمنشاء 20درصد از کل ریزگردهای داخل کشور جازموریان است.
تاکید کرده موضوع احیاء تالاب جازموریان مسئله ای داخلی است و در این خصوص پیگیری هایی انجام شده اما به نتیجه مشخصی نرسیده است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان28بهمن 95به مهر گفته بود که برای احیا تالاب جازموریان آمادگی همکاری با اداره کل حفاظت محیط زیست استان کرمان را داریم.

نیره پورملائی ادامه داد: با توجه به تجربه ای که استان سیستان و بلوچستان در تدوین طرح مدیریت یکپارچه تالاب بین المللی هامون دارد به منظور احیا تالاب جازموریان آمادگی کامل خود را برای همکاری با استان کرمان اعلام می کند.

انتهای پیام/چ